ب تنێ هێز د زانستى دایه
پشكا (1)
خالد ئه‌حمه‌د بادى
نهێنییا هه‌ر وه‌لاته‌كێ سه‌ركه‌فتى و پێشكه‌فتى یان وه‌لاته‌كێ ب هێز و بالاده‌ست بیت د ناڤه‌ندێن جودایێن جیهانێ دا یان وه‌لاته‌كێ خودان بریار و په‌یڤا خوه بیت بێگومان نهێنیا وى وه‌لاتى پوویته‌دانه ب په‌روه‌رده و زانستى و زانست بۆ خوه كریه رێنیشاده‌ر و په‌یره‌و دكه‌ن، ئه‌گه‌ر لێنێرینه‌كێ ل ره‌وشا وه‌لاتێن كو زانست و په‌روه‌رده گرتین و ب شێوه‌كێ به‌رچاڤ و ئاشكه‌را ئه‌و وه‌لات ژ هه‌ژاریێ و بێ ده‌ستهه‌لاتیێ گه‌هشتینه كومتا بریار دانێ و بووینه ژماره ل هه‌مى ناڤه‌ندێن بریاردان و پێشكه‌فتنێ و به‌رهه‌مێن زۆر باش بده‌ستخوه‌ڤه ئیناینه، نموونا وه‌لاتێن بریتانیا كو فرۆكا سیبه‌ر ل له‌نده‌نا پایته‌خت دكر گۆتنه چرچلى چ بكه‌ین؟ دێ ئه‌م ژناڤچین و فرۆكه یێن سیبه‌رێ ل مه دكه‌ن و مۆشه‌ك و بومبه ل دویڤ ئێك یێن ژ ئاسمانى دهێنه خوار، چرچلى گۆته وان سه‌ركردان ره‌وشا په‌روه‌رده و زانست و دادگه‌هێ چاوایه د به‌رسڤێ دا وه‌سا خۆیا دكه‌ن كو په‌روه‌رده و زانست دبه‌رده‌وامن و دادگه‌ه ژى یا دادپه‌روه‌ره، ئه‌ڤجا چرچلى گۆته وان نه‌ترسن، دێ ب سه‌ركه‌ڤین و ب سه‌ركه‌فتن، یان ژى ل سه‌نگافۆرا ده‌مى پرسیار ژ لیكوانێ دامه‌زرێنه‌رێ وه‌لاتى دهێته‌كرن چاوا هه‌وه ئه‌ڤ پێشكه‌فتنه بده‌ستخوه‌ڤه ئینایه، د به‌رسڤێ دا لیكوان دبێژیتێ چونكى مه مووچه‌یێن وه‌زیران دانه مامۆستایان. هه‌ر دیسا ل كه‌وكه‌با یابانێ ل قۆناغا سه‌ره‌تایى هه‌میێ ب تنێ په‌روه‌ردێ نیشانا زارۆیێن خوه دده‌ن و ل قۆناغا ناڤه‌ندى، بتنێ زانستى له‌وما یابانێ پێشكه‌فتن بخوه‌ڤه دیت و نوكه ل رێزبه‌ندێن ئیكێنه ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ و ب تایبه‌ت ژ ئالیێ پێشه‌سازى و پێشكه‌فتنێ ڤه. ل زۆر ژێده‌ران دا دیار بوویه كو هه‌ر وه‌لاته‌كێ زانست ب تنێ گرتى چووینه كومتێ بلندتر و گه‌هشتینه مه‌ره‌مێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یى و سیاسى و ره‌وشه‌نبیرى و زانستى و پێشه‌سازى و هتد.. بۆ نموونه ئه‌و وه‌لاتێن به‌رنیاسى و ناڤوده‌نگێ خوه بلندكرى و نیشا دای (ئیسرائیل) كو نموونا هه‌ره‌پێشچاڤ یا پێشكه‌فتن و هێز و شیانا كو ل سه‌ر ئاستێ هه‌مى جیهانێ ئیسرایله كو پتر ژ (180) سه‌د و هه‌شتێ خه‌لاتێن (نۆبل) د هه‌مى وراران دا وه‌رگرتینه، بۆ نموونه ژ وان خه‌لاتێن نۆبل یێن جوهییان وه‌رگرتین ژ وان (53) خه‌لات د وارێ پزیشكى دانه و (47) خه‌لاتێن نۆبل د وارێ فیزیكى دا، ئانكو فیزیایى دانه و (32) خه‌لات د وارێ كیمیایى دانه و (48) خه‌لاتێن نۆبل ژى د وارێ ئابوورى و دارایى دانه و زانایێن بناڤوده‌نگێن جیهانێ یێن كو داهێنان كرین و ناڤوده‌نگى وه‌رگرتى ل سه‌ر هه‌مى ئاستان زانایێن جوهى و ئیسرائیلی نه و ڤان زانایان ئه‌و تشت گه‌هاندیه كو هه‌مى كۆمپانیێن مه‌زن و زه‌به‌لاح یێن جیهانى پێدڤى ب وان و شیان و داهێنانێن وانان هه‌یه، جونكى (20%) ژ ئابوورێ ئه‌مریكى یێ د ده‌ستێ زانا و شاره‌زایێن جوهییان دا و پتریا بازارێن ئابوورى یێن جیهانى د ده‌ستێ جوهییان دایه و (17%) زانست و راگه‌هاندن و ئابوور د ده‌ستێ جوهییان دایه و ل قوتابخانه‌یێن سه‌ره‌تایى ل ئیسرائیلێ هزرا وێ چه‌ندێ دكه‌نه د مێشكێ وان دا كو هه‌مى دێ بنه زانایێن جیهانى یێن ب ناڤوده‌نگ و دێ بنه خودانێن خه‌لاتێ نۆبلى.
