حاجی ره‌مه‌زان بێسكی
ئه‌رێ رۆژیگرتنێ هنده‌ك مفا ژ لایێ زانستێن ده‌روونی ڤه هه‌نه؟
به‌رسڤ :- نوژدار(سوهیه‌له غلوم) تایبه‌تمه‌ندا ساخله‌میا ده‌روونی ل ده‌زگه‌هێ حه‌مه‌د یاساخله‌می دبێژیت رۆژیگرتن گهلهك هاریكاره بۆ هنده‌ك نه‌خۆشییان و مفایێن وێ ناهێنه هژمارتن ب تایبه‌ت دودلی و ماندیبوون وگرفتاری و هلنگفتنێن ده‌روونی، هه‌روه‌سا گهلهك ڤه‌كۆلینان دیاركریه كو رۆژیگرتنێ گهلهك مفا هه‌نه بۆ ئهڤێن ئالۆده‌بوون (ئیدمان) ل سه‌ركارێن خراب هه‌یین.
بۆچی رۆژیگرتن ل سهر موسولمانان هاتیه فه‌رزكرن؟
رۆژیگرتن ل سهر موسلمانان هاتیه فه‌رزكرن ژبه‌ر گهلهك مفایێن هه‌یین، ژوان ژی :-
-بیرهاتنا موسلمانان ب خودایێ خوه و به‌رێخودانا وان بۆ خودا په‌رستنێ: ژبه‌ركو رۆژی هه‌لكه‌فته‌كه بۆ بیرئانینا خودێ و به‌رێخودان بۆ عیباده‌تی و تاعه‌تی، و دبیته ده‌رفه‌ته‌ك مرۆڤ دویر بكه‌ڤیت ژ حه‌زێن دونیایێ و هزركرن بۆ كارێن روحانی.
-فێربوونا بهێن فره‌هیێ و پشتگهوه ـ هاڤێتنا هنده‌ك ژ حه‌زێن خوه یێن دونیایێ: مرۆڤ فێردبیت دێ چاوا شێت خوه ژحه‌زێن خووه یێن نه‌ره‌وا و حه رام دویركه‌ت، هه‌روه‌سا حه‌زێن دی وه‌كو خوارن و ڤه خوارن و جوادبوون و جگاره كێشان… هتد.
ئه‌ڤه دێ هاریكاربن بۆ ب هێزكرن و موكمكرنا ئیردا مرۆڤێب موسلمان.
-نویكرنا نیازپاكیێ و موكمكرنا ئیمانێ: رۆژی هاریكار و رێخۆشكه‌ره بۆ ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیا د ناڤبهرا مرۆڤ و خودایێ خوه دا؛ ژبه‌ركو مرۆڤ دزانیت ئهڤ رۆژیه بۆ خوداییه نه بۆ چ كه‌سه‌كی دیه.
-باشتركرنا ساخله‌میا مرۆڤی ژلایێ له‌شی و ده‌روونی ڤه: رۆژی ده‌رفه ته‌كه له‌شێ مرۆڤی ژ ههمی مادیێن ژه‌هراوی خلاس ببیت و مه‌عده و ریڤیكێن مرۆڤی فۆرمات ببن، هه‌روه‌سا ساخله‌میا ده‌روونیا مرۆڤی باشتر دبیت و مرۆڤ فێری سیستهم و رێنامایان دبیت .
-مروڤ نێزیكی ئێك دبن: رۆژی مرۆڤان دگه‌هینته ئێك ژبه‌ركوهه‌می پێكڤه ئێك عیباده‌تی دكهن د ئێك ده‌م و ئێك رۆژ دا.
-رۆژیگرتن فه‌رزه ل سه‌رمرۆڤی: ژبه‌ركو نه به‌س خوارن و ڤه‌خوارن، به‌لێ دڤێت مرۆڤ ژهه‌می گونه‌ها و خرابیان دویر بكه‌ڤیت وه‌كو دره‌وا و فند وفێلا و حیله و تاوانان ب ههمی جۆرێن خوه‌ڤه.
نووترين نووچه
- نێچیرڤان بارزانی: پشتەڤانیێ ل سەرەدانا سۆدانی بۆ ئەمریكا دكەین
- هەبوون و پاراستنا قەوارەیێ سیاسییێ هەرێما كوردستانێ یێ گرێدایە ب سیاسەتا دەرڤە یا ئەمریكا ڤە
- مە داخواز ژ كۆنگرێسێ كریە فشارێ ل بەغدا بكەت بۆ دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ
- هەكە پارێزگار كورد نەبیت مەترسی ل سەر كەركووكێ یا هەی
- ئەردۆغان یێ نەچارە هندەک گوهۆڕینێن مەزن بکەت
- سەرۆك بارزانی: هێشتا دەنگ و رەنگێ شۆڤینی بۆ دژایەتیكرنا كوردان د ناڤ دەولەتا ئیراقێدا دهێتە دیتن
- نێچیرڤان بارزانی: دخوازین حوكمەتا ئیراقێ ئەركێ خوە بەرامبەر قوربانیێن ئەنفالێ بجهبینیت
- مەسرور بارزانی: ئەنفال تاوانەكا كێم وێنەیە و ناهێتە ژبیركرن
- بسپۆرەكێ قانوونا نێڤدەولەتی: ئیراقێ ب بەرنامەیەكێ دارێشتی هەوا ئەنفالێ بجهئینا
- پەیڤدارێ سەرۆكاتییا هەرێمێ: پرسا مووچەی پێنگاڤەكا گرنگ چوویە پێش
حاجی ره‌مه‌زان بێسكی
توند و تیژى ل دژى خێزانێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكی
ئهو توندوتیژیا ل دویڤ جۆرێ جڤاكى دهێته‌كرن كارێن خراب و زیان به‌خش دژى كه‌سه‌كى یان كۆمهكێ (GBV)
ئهو توندوتیژیه یا ل سهر جۆره‌كێ جڤاكى یان ل سهر هنده‌ك كهسان ل سهر بنیاتێ جۆرێ جڤاكى دهێته بكارئینان و نه‌دادى و بێرێزى به‌رامبه‌ر جۆرێ دى یێ جڤاكى و پێشیلكرنا هه‌مى مافان و دبیت ئافره‌ت پتر تووشى توندوتیژیێ ببیت د ناڤ ئه‌ڤان جۆره جڤاكان دا.
* توندوتیژى دژى ئافره‌تێ: هه‌ركاره‌ك و كریاره‌ك بهێته‌كرن ل دژى ئافره‌تێ و زیانێ بگه‌هینتێ وگرفتاریان بۆ درست بكهت.
چ جه‌سته‌یى بیت یان جنسى بیت یان ئه‌قلى بیت یان ده‌روونى بیت، یان ههر گه‌فه‌كا دى بیت، بهێته‌كرن دژى مافێن وان چ د ناڤ خێزانێ دا یان د ناڤ جڤاكى دا یان ژ لایێ ده‌ستهه‌لات و ده‌وله‌تێ ڤه.
*جورێن توندوتیژیێ
توندوتیژیا خێزانی
ئه‌وا كو دبێژنێ توندوتیژیا د ناڤ خێزانێ دا یان توندوتیژیا هه‌ڤژینان دگه‌ل ئێك، ئه‌ڤه ژى هه‌مى لایه‌نان ڤه‌دگریت چ توندوتیژیا جه‌سته‌یى بیت یان نه‌ڤیانێ بیت یان ده‌روونى یان ئابۆرى بیت.
توندوتیژیا خێزانێ ئه‌ڤان خالان بخوه‌ڤه دگریت
1-توندتیژیا ئابۆری:
كونترۆلكرنا هه‌مى داهاتێ خێزانێ و ئهو بتنێ مه‌زاختنێ تێدا بكهت و كه‌س نوزانیت ئهڤ داهاته ژ كیڤه دهێت و ل چ دهێته مه‌زاختن.
2-توندوتیژیا ده‌روونی:
هه‌مى ده‌مان گه‌فان ل خێزان و زارۆكێن خوه بكهت و پشتگوه ڤه بهاڤێژیت یان په‌یڤێن كرێت و نه‌شرین بێژیته وان یان تشتێن مالێ بشكێنیت یان دره‌نگێ شه‌ڤێ بهێته مال…هتد
3-توندوتیژیا نه‌ڤیانێ
هه‌مى ده‌ما هێجه‌ت و ره‌خنا ل خێزانا خوه دگریت یان دبێژیتێ تو بكێرناهێى یان تو نه ب سه‌رمن ڤه‌یى یان خوارنێن ته نه‌خۆشن یان ههر هێجه‌ته‌كا دی.
4- توندوتیژیا جه‌سته‌ی
ئهو ژى وه‌كو قوتانێ یان سۆتنێ یان پالدانێ یان سه‌ركیشانێ یان نه‌برنا وێ بۆ ده‌ف نۆژدارى ده‌مێ نه‌ساخى و ته‌نگاڤیان یان گه‌فان لێ كه‌ت بۆ ڤه‌خوارنا مه‌ى یان ماده‌یێن بێهۆشكه‌ر.
5-توندوتیژیا جنسی:
توندوتیژیا جنسى دژى ههر ئافره‌ته‌كێ چ كچ بیت یان ژن بیت یان زارۆك بیت و نه ب رێكێن شه‌رعێ و بێ دلى بیت ئانكو ب زۆرى بیت.
*چاره‌سه‌ریا توندوتیژیێ دژى خێزانێ:
1- په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكان په‌روه‌رده‌ك جان و ریكوپێك نه پشتگوه بهاڤێژن و نه گهلهك نازدار بكن و هه‌مى مافێن وان بهێنه دابینكرن.
2- پیته‌دان ب مافێن زارۆیان ههر وه‌سا ژن و مێران و دایك و بابان و هه‌مى ئه‌ندامێن خێزانێ.
3-ئاماده‌كرن و به‌رهه‌ڤكرنا هنده‌ك پرۆگرامێن تایبه‌ت دژى توندوتیژى دژى خێزانێ ب رێكا راگه‌هاندن و ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌رێن جڤاكی.
4- ده‌رفه‌ت بۆ گه‌نجان بهێته‌دان شیانێن خوه یێن هزرى و جه‌سته‌یى دیاربكن و ده‌ربێخن ب رێكا وه‌رزش یان ههر رێكه‌كا گونجایبیت.
5- نابیت ده‌یك و باب ئاریشه‌یێن خوه ب رێیا توندوتیژیێ چاره‌سه‌ر بكن دڤێت ب رێكێن دانوستاندنێ بهێنه چاره‌سه‌ركرن.
6- ڤه‌كرنا ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌رێن جڤاكى یێن مافێ خێزانێ بپارێزن.
7- ژینگه‌ها توندوتیژیێ بگوهۆرن یان ژینگه‌هه‌كا گونجاى بۆ ببینن.
8- نابیت زارۆك ته‌ماشه‌ى ههر فلمه‌كى بكهت تایبه‌ت یێن توندوتیژى تێدا ههبیت.
9- هه‌ماهه‌نگى د ناڤبهرا هه‌مى دام و ده‌زگه‌هێن خێزانێ دا ههبیت بۆ رێگیریكرن ل ههر توندوتیژى یان مه‌ترسیه‌كا ل سهر خێزانێ.
1. – قانوونێن باش و سه‌رده‌میانه بهێنه‌دانان كو سنووره‌كى بۆ توندوتیژیێ ل دژى خێزانێ بهێته‌دانان.
به‌ر ب نه‌هێلانا قومارێ
حاجی ره‌مه‌زان بێسكی
ههر یاریهكا ههبیت د ناڤبهرا دوكه‌سان دا یان دولایه‌نان دا، ل سهر پاره‌كی بهێته وه‌رگرتن ژ یێ به‌رامبه‌ر دبیته قومار یان مه‌یسر ل دویڤ كه‌لتۆر و تیتالێن وی وه‌لاتی وگه‌له‌ك جۆرێن قومارێ هه‌نه و یا ژ هه‌میان به‌ربه‌لاڤتر یاریێن تو و به‌ختێ خوه (یا نصیب) یێ فایده دێ پاره بۆ هێته‌دان و قومارا ئه‌لكترۆنی ژی هه‌یه، د هنده‌ك پێشبڕكێن ته‌له‌فزیۆنی دا ئه‌وێن ب رێیێن ته‌له‌فۆنان دهێنه ئه‌نجامدان، هه‌روه‌سا دومبه‌له و په‌ڕكانێ و دۆمینه…هتد.
كه‌نگی دێ قومار یا حه‌لال و ره‌وا بیت، هه‌كو یاریهكا ب مفا بیت بۆ ده‌روون و هزر و بیر و جه‌سته‌یێ مرۆڤی و مرۆڤی ژ كارێن شه‌رعی نه دویرئێخیت و مژویل كت وه‌كو نڤێژ یان چاڤدانا ده‌یبابا یان ههر عیباده‌ته‌كێ دی و ئهو یارییه نه‌بنه جهێ نه‌ڤیان و دلمان و سلبوون و شه‌ڕان، هه‌ردیسا نه‌یاریه‌كا تێكهه‌ل بیت ژن و زه‌لام و بێ ستاره بیت.
ـ وچی قومار هاتیه حه‌رامكرن؟
قومار یا هاتیه حه‌رامكرن ژلایێ خودایێ مه‌زن ڤه، ههر وه‌كو د قورئانا پیرۆز دا هاتی (ێا أَیُّهَا اڵّژِینَ ێمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ ۆالْمَیْسِرُ ۆالأَنْصَابُ ۆالأَزْلامُ ڕجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْگَانِ فَاجْتَنِبُوهُ ڵعَڵّكُمْ تُفْلِحُونَ)، قومار مرۆڤی ته‌مبه‌ل و كسلان دكه‌ت و پێشبه‌ستنێ ل سهر شۆكێ و شه‌نسی دكه‌ت، هنده‌ك خه‌ونێن ڤالا و نه‌شۆلكرن و نه‌وه‌ستیان و نه كه‌ده‌كا حه‌لال.
قومار رێیه‌كه بۆ مالخرابكرن و وێرانكرنێ و پاره به‌رزه‌كرنێ ب رێكێن حه‌رام و نه‌ره‌وا و هه‌ژاركرنا خێزانێن ده‌وله‌مه‌ند و بێبهاكرنا كه‌سێن خۆش مرۆڤ و ب روومه‌ت.
قومار دبیته ئه‌گه‌رێ دوژمنكاری و فتنه و سلبوونێ د ناڤبهرا قومارچیان دا و پارێ ئێكودو ب حه‌رامی دخۆن و ب رێكێن نه‌شه‌رعی و قانوونی، قومار مرۆڤی ژ نڤێژ و عیباده‌تی دده‌ته پاش و به‌رێ مرۆڤی دده‌ته چ كارێ خراب و ره‌زیل ، قوماركاره‌كی خرابه و ده‌مێ مرۆڤی ههمی بێ مفا دچیت و بێ هێز دكه‌ت نه‌شێت خزمه‌ته‌كێ پێشكێشی جڤاك و ملله‌تێ خوه بكهت، به‌رێ مرۆڤی دده‌ته تاوانان ژبه‌ركو هه‌كه پاره نه‌مان دڤێت ب ههر رێكه‌كێ پارا بده‌ستخوه‌ڤه بێخیت چ ب دزیێ بیت یان كوشتنێ بیت یان به‌رتیلا بیت یان ههر فێلبازیه‌ك دی ههبیت دێ كه‌ت، هه‌رده‌م دودلیێ، خه‌مۆكیێ، كه‌سه‌ر و دیناتیێ په‌یدا دكه‌ت و دلێ مرۆڤی ژ ههر كه‌سه‌كی و ههر تشته‌كی ره‌ش دبیت، هزرێن خراب خوه ل سه‌رێ مرۆڤی دده‌ن، وه‌كو خوكوشتن یان دربان ل خوه بده‌ت. قومار به‌رێ ته دده‌ته خرابترین كار وه‌كو ڤه‌خوارنا مه‌ی و بكارئینانا مادده‌یێن هۆشبه‌ر و ئهو كاودانێن قومارچی ل گهل ئێك دبۆرینن، ههمی تاریاتی و دیكێلا جگاره‌یان و نارگیلانه، ئهو هزر دكهن ئه‌ڤه ههمی هه‌ڤالێن وان یێن راسته‌قینه نه و هه‌ڤالێن پاشه‌رۆژێنه؛ بهروڤاژی ههمی هه‌ڤالێن خرابن و یێن به‌رژه‌وندی و ته‌شقه‌لان و یێن مالخربكرن و وێرانكرنێنه، هه‌كو ئهم سه‌حكینه جڤاكێ خودێ بینن گهلهك كه‌س یێ ژناڤ چووین، ژبه‌ر قومارێ هه‌روه‌سا گه‌له‌كا خێزانێن خوه یێ ژده‌ست داین و ژناڤبرین، ل دوماهیێ دبیت هنده‌ك ژ وان خوه دابیته كوشتن یان وان بخوه هه‌ولا خوه‌كوشتنێ كربیت یان خوه‌كوشتبیت.
ـ نیشانێن مرۆڤێ قومارچی:
1-ههمی ده‌مان هزرێن وی ل سه‌رقومارێنه.
2ـ ژده‌رستدانا پاره‌یه‌كی زۆر ب قومارێ.
3- هه‌ولدده‌ت ههست و خۆشیه‌كێ بۆ خوه ژكرنا قومارێ دورست بكت.
4- نه‌شێت قومارێ بهێلیت.
5- ههست ب بهێنته‌نگی، نه‌رحه‌تی و خه‌مۆكیێ دكه‌ت ل ده‌مێن قومارێ نه‌كت.
6-ـ قومارێ بۆ خوه دكه‌ته رێكه‌ك خوه ژ ئاریشه و ته‌نگاڤی وگڤاشتنێن جڤاكی ل سه‌رخوه ژێ خلاس بكهت.
7-ـ هه‌ردڤێت قوماری و سحبه‌تێن وێ ژ ده‌وروبه‌رێن خوه ڤه‌شێریت.
8- نه‌سه‌ركه‌فتن د چێكرنا هه‌ڤالان داو په‌یوه‌ندیێن جڤاكی و مرۆڤایه‌تیدا ژ ئه‌گه‌رێ قوماركرنێ.
9-ـ تووشبوون ب ئاریشه‌یێن ئابۆری یێن مه‌زن.
زیان وكارتێكرنا قومارێ ل سهر مرۆڤى
چاره‌سه‌ری بۆ نه‌هێلانا قومارێ:
ئهگهر تو ههست دكه‌ی تو یێ تووشی ئاریشه‌یه‌كا مه‌زن بووی ژ به‌رقومارێ، دڤێت تو بچیه ده‌ف نۆژداره‌كێ تایبه‌تمه‌ند دا بۆ ته ئه‌گه‌ران ده‌ست نیشان بكهت وكاچ هۆكارن به‌رێ ته دایه ڤی كاری و نوژداردێ گهلهك روینشتن و پرسیاران ژ ته كه‌ت، داكو بزانیت ب دروستاهی چاره‌سه‌ری چیه و پرسیار دێ گرێدای بن كا چه‌ند جاران و ژ كه‌نگی وه‌ره تو قومارێ دكه‌ی و كا هه‌ستێن ته چنه ل وی ده‌می و رێكێن چاره‌سه‌ریێ دبیت ل نه‌خۆشخانێ بن یان كلینیكا تایبه‌ت و چاره‌سه‌ری ل نه‌خۆشخانێ دڤێت ب ڤی ره‌نگی بن:-
1-تاقیكرن و هنده‌ك راهێنانێن ده‌روونی بهێنه كرن.
2- ده‌ستنیشانكرنا كاودانێ نه‌خۆشی ژ ههمی لایان ڤه.
3- دانانا رێكێن چاره‌سه‌ریێ و روینشتن دگه‌ل خێزانێ.
4- دانا ده‌رمانێن خه‌مۆكیێ یێن پێدڤی.
5-روینشتنێن چاره‌سه‌ریا ده‌روونی ل گهل بهێنه‌كرن.
نه‌مانا ههستا نه‌ته‌وه‌رى د وژدانا هه‌ڤوه‌لاتى دا
حاجی ره‌مه‌زان بێسكی
مرۆڤ د ژیانا خوه‌دا گهلهك بیرووباوه‌ر و هزر و هه‌‌ستان دبینیت و گوهلێ دبیت ژبلی یێ مرۆڤ ل سهر هاتیه په‌ر‌وه‌رده‌كرن و ژ وان هزران یێن نهتهوهیی و ئایینی و هزری و سیاسی و هنده‌ك ژ بهاگرانیێن ره‌وشتی و دابونه‌‌ریت…هتد.
دبیت ل ڤێرێ ههستا نهتهوهیی ل ده‌ف مرۆڤی لاواز ببیت یان ههر نه مینیت و مرۆڤ ئالۆز و شه‌پرزه ببیت د ناڤ ئه‌ڤان هزروبیرێن جودا جودا دا ل ره‌خ و ریێن خوه، دبیت ژى ب ئێكجاری ههستا نهتهوهیی ل ده‌ف مرۆڤی نه‌مینیت، نهخاسمه هه‌كه هزره‌ك یا زال بیت ل سهر جڤاكا مه و ل سهر ههمی هزروبیرێن دی و ئهگهر نوكه ته‌‌ماشه‌‌كه‌‌ینه ملله‌تێ خوه ههستا نهتهوهیی گهلهك یا كێمبووی یان هه‌‌رنه‌‌مایه ل ده‌ڤ گهلهك كهسان.
و بۆ زانینا رێژه‌یا گرێدان و حه‌زژكرنێ ب وه‌لاتێ خوه‌ڤه دڤێت ئهڤ حه‌زژێكرنه ل ناڤ جه‌‌رگێ ههر تاكه‌‌كه‌سه‌‌كی پهیدابیت و ههست پێ بكهت و ئه‌ڤی هه‌‌ستی هه‌‌نێ ب كریار كار پێ بكهت و ئه‌ڤا ل ناڤ ناخ و جه‌‌رگێ خوه‌دا ب شێوه‌كێ جوان و رێكوپێك بێخیته كاری و جێبه‌‌جێ بكهت و ببیته پارێزڤانه‌كی باش بۆ گهل و وه‌لاتێ خوه و نه‌‌هێلیت چ نه‌‌حه‌ز و نه‌یار زیانێ بگه‌‌هیننێ .
گرێدان ب وه‌لاتی
گرێدان ئه‌وه هه‌ستێ مرۆڤی یان كه‌‌سی بۆ كۆمهكێ و ئهو وه‌كو پهیوهندیهكا كه‌سۆكى یا هه‌ستیاره و ئه‌رێنیه دهێته ئاڤاكرن د ناڤبهرا كه‌‌سی ل گهل هنده‌ك كه‌سێن دی یان كۆمه‌‌كا دی.
به‌لێ گرێدان ب وه‌لاتیڤه ئه‌وه ئهو ههست و حه‌زژێكرنه بۆ وه‌لاتێ خوه و دروستكرنا پهیوهندیهكا ئه‌رێنی دگه‌ل وه‌لاتێ خوه كو پهیوهندیهكا موكم و ساخله‌‌م بۆ وه‌لاتێ خوه ههبیت كو بگه‌هیته گوپیتكا وه‌فاداریێ.
ره‌نگێن گرێدانێ ب وه‌لاتی ڤه
*پاراستنا پاقژیا جاده‌یان و جهێن گشتی.
*پشكداربوون د كارێن خێرخوازی و خوه‌به‌‌خشیێ دا ئهڤێن خزمهتا جڤاكێ دكهن.
*پێگیریكرن ب قانوون و رێنمایێن ره‌وشتی ڤه.
*پێگیریكرن و وه‌فاداری ل جهێ كارێ خوه.
*سه‌ره‌ده‌ریه‌ك باش بۆ چارهسهركرنا ئاریشێن خون یێن د ناڤبهرا هه‌ڤالان دا چێدبن.
*رێزگرتن ل دابونهریتێن جڤاكا خوه.
*پێگیریكرن و رێزگرتن ب هیمایێن وه‌لاتێ خوه وه‌كو سروودا نشتیمانی و ئالایی و هه رهیمایه‌‌كێ دی.
*شانازیێ ب وه‌لاتێ خوه بكهت و بناڤێ وی و هیمایێن وی چ ژده‌رڤه یان ناڤخوه.
*پشكداریكرن د خۆشی و نه‌خۆشیێن كه‌س و كار و جڤاكا خوه‌دا.
ره‌نگێن نه‌گرێدانێ ب وه‌لاتێ خوه‌ڤه
*هه‌‌رتشته‌‌كێ بهروڤاژی ئهڤێن ل سه‌‌ری مه گوتین.
*لادان و توندوتیژی دژی ده‌ستهه‌لاتێ و جڤاكێ.
*په‌‌نابرن بۆ توندوتیژیێ بۆ چارهسهركرنا ئاریشه‌یان.
*لادان و توندوتیژی ل دژی سیستهم و قانوونێن وه‌لاتێ خوه.
*هلكرنا ئاگرێ فتنێ و دوبه‌‌ره‌كیێ چ حزبی بیت یان نه‌‌ته‌وه‌ی بیت یان عه‌شیره‌تگه‌ری بیت، یان ئۆلی بیت…هتد.
*دزینا ئه‌ردی و خوه‌سه‌پاندن ل سهر مولكێ گشتی.
*چاڤنقاندن و ڤه‌‌شارتنا خیانه‌‌تكار و گه‌نده‌ڵكاران.
* هاریكاری و ئاسانكاریا دوژمنی بكهت دژی وه‌لاتێ خوه.
گرنگیا گرێدانێ ب وه‌لاتی ڤه
گهلهك گرنگه مرۆڤ حه‌ژ وه‌لاتێ خوه بكهت و هه‌ول بده‌ت پێگیریێ ب ههمی قانوون و رێنما و په‌یره‌و و پرۆگرامێن بۆ هاتینه دانان بكهت و هندی بشێت پاراستنا مولك و ئه‌‌ملاكێ وه‌لاتێ خوه بكهت و ژینگه‌ها وی ل دووڤ شیانێن خوه.
چاوا دێ بهایی دینه گرێدانێ ب وه‌لاتێ خوه‌ڤه
فه‌‌ره ل سهر دایكوباب و مامۆستایان و ههمی دامودهزگههێن حكومی و رێكخراوێن جڤاكا سڤیل و راگه هاندن و زانایێن ئایینی ههمی پێكڤه هه‌ولبدن حه‌زژێكرن و ڤیانا وه‌لاتی بچینن د ناڤ دل و وژدانا ههر تاكه كه‌سه‌‌كیدا و ب ڤان رێكێن هه‌‌نێ:ـ
*هنده‌ك ژ داستان و سه‌‌رهاتی و مێرانی و وه‌لاتپارێز و شههید و زانا و شین و شوونوارێن خوه بۆ بێژن.
*بۆ بهێته دیاركرن كا قورئان و فه‌رمۆده‌یێن پێغه‌مبه‌‌رێ مه چ گوتیه ل سهر ڤیانا وه‌لاتی.
*په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیان ههر ژ قۆناغا باغچان هه‌تا زانكۆیێ ههستا نهتهوهیی ل ده‌ف بهێزبكن ب رێیا سروود و ستران و چالاكی و پشكداریا وان د ههمی هلكه فتێن نهتهوهیی و ئایینی دا.
*رهوشهنبیریا كورده‌واری و وه‌لاتپارێزی بكه‌نه د دلێ وان دا و بۆ دیار بكن ههر ره‌وشه‌نبیریه‌‌كا بیانی كارتێكرنێ ل وان ناكت یان حه‌‌ژێكرنا وه‌لاتی ل ده‌ف وان كێم ناكت.
*ئهم هشیار بین ل سهر تۆرێن جڤاكی و وه‌نه‌‌كین كارێن دووری ههستا نهتهوهیی زارۆكێن مه فێرببن.
*گرنگیدان ب كه‌‌له‌پۆر و دابونهریتێن جڤاك و وه‌لاتێ خوه و بۆ بهێته دیاركرن كا گرنگیا وان چیه.
هزره‌ك بۆ ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیێن ئێتیم ل كوردستانێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
ژیانا خێزانێ:
پشتى دادۆك هنده‌ك شیره‌تان وه‌ردگریت، دێ خانیه‌كى ژى وه‌رگریت، یێ هه‌موو پێدڤیێن ژیانێ لێ هه‌بن و دێ زارۆیه‌كى یان دو زارۆیان وه‌رگریت ل ده‌ستپێكێ، هه‌تا ئهو ئێك و دو باش بنیاسن و هاریكاریا وان دێ هێته‌كرن هه‌تا فێرى ژیارا وێرێ ببن یا تازه، پشتى هینگێ دێ هنده زارۆیێن دى وه‌رگریت، لێ ئێك ئێك دا ههر ئێك بشێت بهێته د خێزانێ دا، بێى مه‌ترسى پشتى هینگێ زارۆیه‌كێ دى دێ وه‌رگریت، هه‌تا خێزان دروست دبیت وه‌كو ههر خێزانه‌كا دی، ئهڤ خێزانه هه‌روه‌كو خێزانێن دى نابیت، پتر لێ بهێت یا باش ئه‌وه ئهو نه‌ه زارۆیان وه‌رگرن دا دادۆك بشێت وان خودان بكهت، و دا په‌یوه‌ندى د ناڤبهرا وان دا موكوم بن و ئاسان بن.
هه‌روه‌سا پێدڤیه ئهڤ زارۆیه كچ و كور بن، هه‌روه‌كى مه دیاركرى، به‌لێ دڤێت ل ههر ژۆره‌كێ كچ بن یان كوڕ نابیت هه‌ردو ل گهل ئێك دا بن.
هه‌روه‌سا پێدڤیه جوداهى ههبیت د ناڤبهرا ژیێ وان دا، هه‌روه‌كو خێزانه‌كا دی، زارۆیه‌ك ل پۆلا شه‌شێ سه‌ره‌تایى بیت و ئێك ل ساڤاخانێ بیت و ئێكێ دى هێشتا یێ بچووكتر بیت.
هه‌روه‌سا خوارن و ڤه‌خوارنێن وان ل سهر سفره‌یه‌كێ بن، و حازركرنا خوارنێ ل ژۆرا خوارنێ بهێته چێكرن، هه‌روه‌كو خێزانا دی، چونكى خوارن و ڤه‌خوارنا زادى د گهل ئێكدا دێ پتر په‌یوه‌ندیێن وان موكمتر لێ كه‌ن.
ئه‌ڤه و ئهڤ زارۆیه دێ به‌رده‌وام بن ل گهل دادۆكا خوه، هه‌تا مه‌زن دبن و ژیێ وان دگه‌هته ژنئێنانێ، پشتى هینگێ دێ جودا بن و ده‌ركه‌ڤن ژ گوندی، به‌لێ په‌یوه‌ندیێن وان دێ به‌رده‌وام بن دگه‌ل خێزانا وان، ده‌ما كورێن گوندى ژیێ وان گه‌هشته ژنئینانێ دێ ژگوندى ڤه‌گوهێزن بۆ خێزانه‌كا دی، كو دبێژنێ خێزانا گه‌نجان و ده‌ما كو كچ مه‌زن دبن و دهێنه ژێێ شووكرنێ، دێ میننه ل وێرێ هه‌تا شوو دكهن یان خواندنا خوه بدووماهی دئینن، هه‌كه هات و چوو كار بۆ خوه نه‌دیتن و شوو نه‌كر، ئه‌وان ماف هه‌یه بمیننه ل گوندى و كاره‌كى ل وێرێ وه‌رگرن.
خه‌رجیا خێزانێ:
داكو ژیارا خێزانێ ب دروستى برێڤه بچیت پێدڤیه هاریكاریا وان ههبیت ژلایێ ئابوورى ڤه، یانكو (مادی) داكو ئهو بشێن پێدڤیێن خوه یێن رۆژانه برێڤه ببه‌ن، ئهڤ هاریكاریه ئه‌ینیه‌كێ یان دو ئه‌ینیان بهێنه‌دان بۆ خێزانێ، و زۆر پێدڤیه ئهو بهێنه تێگه‌هاندن كا دێ چاوا ڤان پاران مه‌زێخن و خه‌رجكه‌ن و ب رێیێن دروست هه‌روه‌سا دێ دووڤچوون ههبیت ژ لایێ ئیدارى ڤه و هه‌كه پاریه‌كى زێده‌كر ژ خێزانێ ئهو سه‌ربه‌ستن بۆ خه‌رجكرنا ڤى پاره‌ى بۆ تشتێ وان بڤێت.
سه‌رپه‌رشتا دادۆكان:
ل ههر گونده‌كى ژ ڤان گوندان ئافره‌ته‌ك هه‌یه دبێژنێ (سه‌رپه‌رشتا دادۆكا) پێدڤیه ئه‌وێ شه‌هره‌زایه‌كا باش ههبیت د ڤى وارى دا، داكو بشێت شیره‌ت و رێیێن باش نیشا ڤان دادۆكان بده‌ت، چونكى رۆلێ وێ ههر وه‌كو رۆلێ رێڤه‌به‌رى یه، ئه‌وێ ماف هه‌یه ههر گرفتاریه‌كا ههبیت دگه‌ل رێڤه‌به‌رێ گوندى روونیت و گفتوگۆیان ل سهر بكه‌ن، هه‌روه‌سا رێڤه‌به‌رێ گۆندى پێدڤیه شیره‌تێن باش نیشا بده‌ت ل سهر ژیانا گوندى و یا خێزانێ و پێدڤى نینه ل سهر وێ ئهو د گوندى دا بمینیت پشتى كارێ خوه، چونكى ئه‌وێ خێزانا خۆیا جودا هه‌یه ژ ده‌رڤه‌ى گوندی.
چاڤدێریا جڤاكى و ده‌روونی:
پێدڤیه ڤه‌كۆله‌رێن جڤاكى و ده‌روونى ل گوندێ زارۆیان هه‌بن، بۆ وه‌رگرتنا وان و سه‌خبێریا وان نهخاسمه رۆژێن سه‌ره‌تایى و دیتنا جهه‌كێ باش بۆ وان و هاریكاریا وان بهێته كرن برێكا كارێن جڤاكى و ده‌روونى و بۆ وان هه‌یه ئهو ل گهل دادۆكان روونن و شیره‌تان لێ بكه‌ن ژبۆ نه‌هێلانا ئاریشا د ناڤ زارۆیان دا ژ هه‌مى لایاڤه، ئه‌ڤه‌ژی ب رێیا رێڤه‌به‌رێ گوندی، چونكى ئهو باش سه‌روبه‌رێ زارۆیان دزانیت.
ساڤاخانه:
هه‌روه‌سا ل ڤى گوندى ساڤاخانه هه‌یه، دو ده‌وامان دكه‌ت ئێك سپێدێ و ئێك ئێڤاری، ده‌واما سپێدێ ئه‌وا زارۆ دهێنه وێرێ ئهڤێن (2) سالى هه‌تا دگه‌هنه (6) سالی، ل وێرێ دهێنه ژێكجوداكرن ل دووڤ ژیێ وان، و كچ جودا و كور جودا، ئه‌ڤه رادبن ب یاریێن جۆراوجۆر ههر ئێك ل دووڤ ژیێ وی، هه‌روه‌سا مامۆستا خواندنێ نیشا دده‌ت وه‌كو ده‌ستپێكه‌ك بۆ وان به‌رى بچنه قوتابخانێ، ههر ل وێرێ هنده‌ك خوارن و ڤه‌خوارنێ دده‌نه وان و ههر زارۆیه‌كى باده‌كا خوه یا تایبه‌ت هه‌یه دهێته هه‌لگرتن و هه‌مى كارێن وى تێدا هه‌نه كو ل پاشه‌رۆژێ مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن.
كرێكاران:
ژبه‌ر پێدڤیا گوندێ زارۆیان گهلهك كرێار لێ كار دكهن دا ژیارا وان برێڤه بچیت وه‌كو ههر جهه‌كێ دی، و زێده‌بارى ئهڤێن مه دیاركرین، دادۆك، خاله‌ت، سه‌رپه‌رشتا دادۆكا، لێكۆله‌رێن جڤاكی، لێكۆله‌رێن ده‌روونی، سه‌رپه‌رشتێن ساڤاخانێ، مامۆستا، سه‌رپه‌رشتى یاریان، بیستانچی، زێره‌ڤان، چاڤدێرێن كاری، چاڤدێرێن شووشتنێ، دكاندار، برینپێنج.. هه‌روه‌سا نۆشدار هه‌یه جارجار سه‌را وان دده‌ت، ئه‌ڤه هه‌موو كاردكه‌ن ژبۆ خزمهتا ڤى گوندى و ژیاره‌كا زۆر خۆش پێكڤه دبۆرینن.
داپیر:
هه‌روه‌سا ل ڤى گوندى هنده‌ك داپیر هه‌نه، ئهڤێن كارى خێرێ دكهن، گهلهك جاران دێ بینى هنده‌كا ژوان دڤێن بۆ ماوه‌یه‌كى كار بكه‌ن بۆ خێر و ژبه‌ر پێزانینێن وان یێن به‌رفره‌ه گهلهك مفاى دگه‌هیننه گوندی، یا گرنگه ئهم بێژین كو ل ده‌وله‌تا سودانێ دبێژنێ خۆشتڤی، چونكى دلێ وان تژى ڤیان و خۆشتڤى یه.
بابێن روحانی:
ههر ل گوندێ زارۆیان سیسته‌مێ دى هه‌یه، ئه‌وژى یێ تایبه‌ته ب بابێن روحانى ڤه، ئهڤێن به‌ربه‌لاڤ ل هه‌موو جیهانێ ئه‌ڤه ژى زارۆیان دنیاسن ب رێیا كۆمه‌لا دایك. ئهگهر زارۆیه‌ك بهێته وه‌رگرتن ل گوندێ زارۆیان، دێ فرێكه‌نه كۆمه‌لا دایك ژبۆ وه‌رگرتنا هه‌موو پێزانینان ل سهر وی، وه‌كو ژیێ وى ئاینێ وی، نه‌خۆشیێن وی…هتد.
ئهڤ كۆمه‌له دێ سه‌حكه‌تێ كانێ كیژ بابێ روحانى دڤێت ڤى زارۆى وه‌رگریت و هاریكاریا وى بكهت پشتى هه‌موو پێزانینان ل سهر زارۆى وه‌ردگریت.
ئهڤ بابێ روحى دێ كه‌فاله‌تا ڤى زارۆى كه‌ت كو هه‌یڤانه خه‌رجیه‌كێ لێ بكهت و ئهو دشێت گهلهك زارۆیان وه‌رگریت و جار جار بهێته سه‌ره‌دانا وان و بۆ وان دیاریا فرێكه‌ت، هه‌روه‌سا دبیت ئهو گازى بكهت بۆ لایێ خوه چ ل ناڤخوه بیت یان ژ ده‌رڤه بیت ل دووڤ كاودانێن هه‌ردویان.
ل كۆمه‌لا دایك نڤیسینگه‌هه‌كا تایبه‌ت هه‌یه بۆ بابێن روحی و هنده‌ك زمانناس لێ كار دكهن، بۆ كارێ زارۆیان و ڤه‌گوهاستنا كاغه‌زێن زارۆیان ژ زمانه‌كى بۆ زمانه‌كى دی، یان هنده‌ك زارۆ نه‌شێن بنڤیسن دێ هاریكاریا وان كه‌ن و زێده‌بارى گهلهك كارین دى گهلهك ژ ڤان گوندا هه‌موو زارۆیان بابێن روحى هه‌نه و هاریكاریه‌كا باش بۆ دهێته كرن.
هزره‌ك بۆ ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیێن ئێتیم ل كوردستانێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
هنده‌ك بنگه‌هێن دى ل گوندێ زارۆیان:
ژ پێدڤیێن دى یێن گوندێ زارۆیان ئهڤێن گهلهك پێدڤى پێ هه‌ى ئه‌ڤه‌نه:
1- بنگه‌هێ ساخله‌میێ: برینپێچه‌كا بسپۆر و شه‌هره‌زا لێ كار بكهت، هه‌روه‌سا ئێك ژ حاله‌تان، زێده‌بارى هنده‌ك نۆشداران ئهڤێن سه‌ره‌دانا وان دكهن، هنده‌ك جاران ژبۆ چارهسهركرنا نه‌خۆشیێن زارۆیان. هه‌كه حاله‌ته‌ك نه‌باش ههبیت، دێ ڤه‌گوهێزنه لایێ نۆشدارى ل جهێ وى یێ تایبه‌ت بۆ چاره‌سه‌ركرنێ، یان ئهو نۆشدارێن كاردكه‌ن بۆ خێر، یان ههر نه‌خۆشخانه‌كا دى ههبیت ل دووڤ نه‌خۆشیا زارۆی.
2- ئامیرێ شووشتنێ: هه‌روه‌سا ل گوندێ زارۆیان ئامیرێ شووشتنێ هه‌یه بۆ جلوبه‌رگێن زارۆیان بشوون وه‌ك هاریكاریه‌ك بۆ جلكشوویان. ئه‌ڤه‌ژى هه‌رناڤبه‌ین دێ جل و به‌رگێن خێزانێ پێ شوون.
3- جهێ درستكرنا ئامیرێن گوندى ئهڤێن ژكاركه‌فتین: ئه‌ڤێ ژى رۆله‌كێ باش هه‌یه د ناڤ گوندى دا. زێده‌بارى درستكرنا ئامیرا، مفایه‌كێ دی ژى هه‌یه بۆ فێركرنا زارۆیان، ده‌مێ بێهن ڤه‌دانا وان، یان بۆ وان زارۆیان، ئهڤێن نه‌شیاین خواندنا خوه ببه‌نه سه‌رى ژبه‌ر ههر ئه‌گه‌ركا ههبیت.
4- بازار: ههر ل گوندێ زارۆیان بازارێن تایبه‌ت هه‌نه بۆ فرۆتنا هه‌مى پێدڤیێن زارۆیان، یێن خوارنێ و ڤه‌خوارنێ، هه‌روه‌سا یاریێن زارۆیان و ههر تشته‌كێ ب زارۆیاڤه گرێدایی، ئه‌ڤه‌ژى بارا پتر خاله‌ته‌ك پێ رادبیت ئهڤێن ل گوندی.
5- باخچه: ل گوندێ زارۆیان باخچێن زارۆیان هه‌نه هه‌مى جۆرێن یاریان د ناڤ دا هه‌نه، هه‌روه‌سا ههر خێزانه‌كێ باخچێ خوه هه‌یه د ناڤ مالێدا، هه‌روه‌سا هنده‌ك عه‌رد هه‌یه بۆ چاندنا ههر تشته‌كێ ههبیت بچینن، ل دووڤ كه‌یفا وان، یان هنده‌ك گیانه‌وه‌ران لێ خودان كه‌ن.
6- جهێن یاریان: ههر گونده‌كى جهێن یاریان لێ هه‌نه بۆ زارۆیان هه‌مى جۆرێن یاریان لێ هه‌نه، ئه‌ڤه‌ژى ب هاریكاریا خاله‌تان یان ئهڤێن ل گوندى كاردكه‌ن، گهلهك جاران خه‌لك ژ ده‌رڤه‌ى گوندى پشكداریێ دگه‌ل وان دا دكهن.
7- ئامیرێن درویاران: ههر ل گوندێ زارۆیان جهه‌كى تایبه‌ت هه‌یه بۆ درینا جلوبه‌رگان بۆ زارۆیان، هه‌روه‌سا بۆ فێركرنا كچان بۆ كارێ دریارێ، چونكى ههر كچه‌ك دڤێت دریارا بزانیت.
8- جهێ فرۆتنا جلكان: ل گوندێ زارۆیان جهێ فرۆتنا جلكێن زارۆیان هه‌یه، گهلهك جاران ئهڤ جلكه بۆ وان ژ جهێن خێرخوازى دهێن چ ژناڤخوه یان ژ ده‌رڤه بۆ زارۆیان، هه‌روه‌سا بۆ وان كه‌سێن دى ئهڤێن كار دكهن.
قوتابخانه و بنگه‌هێن فێركرنێ:
گوندێ زارۆیان قوتابخانه‌یه‌ك تایبه‌ت نینه د ناڤ گوندی دا، به‌لێ زارۆیێن گوندى دچنه قوتابخانێن تاخێ خوه هه‌كه نێزیك بن ئهو بخو دچن، هه‌كه ددوور بن ترومبێل وان دئینن و دبه‌ن. رێڤه‌به‌رێ گوندى به‌رپرسه ژ هه‌مى زارۆیان ل قوتابخانێ و زۆر جاران دبیته ئه‌ندامه‌كێ جڤاتا بابان (مجلس الاباْ) و فه‌رمانێ دده‌ته ڤه‌كۆله‌رێن جڤاكى و ده‌روونى ل دووڤ چوونا زارۆیان بكه‌ن ل قوتابخانێ، هه‌روه‌سا دادۆك هنده‌ك جاران دووڤچوونا قوتابیان دكه‌ت ل قوتابخانێ.
هه‌كه زارۆیه‌ك نه‌شێت به‌رده‌وامیێ ب خواندنا خوه بكهت دێ داننه به‌ر ده‌ستێ فیته‌ره‌كێ نێزیكى گوندى كو ئهو كاره ل دووڤ شیانێن وى بیت و زه‌وقێ وى بیت و ده‌مێ كارێ وى خلاس ببیت بزڤریته‌ڤه مالا خوه ل گوندی.
ئاهه‌نگ:
ل گوندێ زارۆیان رادبن ب سازكرنا هه‌مى ئاهه‌نگێن ئاینى و نه‌ته‌وه‌یى و جیهانى و هه‌مى پشكداریێ تێدا دكهن دا هنده‌ك وه‌ختێ خوه ب كه‌یف و خۆشى ببۆرینن، هه‌روه‌سا ههر خێزانه‌كێ ئاهه‌نگێن خوه یێن تایبه‌ت هه‌نه وه‌كى بیرهاتنا زارۆیان.
هه‌روه‌سا رێڤه‌به‌رێ گوندى پشكداریێ تێدا دكه‌ت دگه‌ل هه‌میان د ڤان ئاهه‌نگان دا و دیاریان پێشكێش دكه‌ت بۆ ئهڤێن سه‌ركه‌فتى و رۆله‌كێ باش یێ هه‌ى د ئاهه‌نگێ دا ئه‌ڤه هه‌مى دا كه‌یف و خۆشى د ناڤ گوندی دا به‌رده‌وام بیت.
تێكهه‌لى د گهل جڤاكى دا:
نابیت گوندێ زارۆیان، بهێته‌گرتن ژ جڤاكی، گهلهك جاران ههر دیوار نینن و زێره‌ڤانێن گوندى ئهڤێن ل به‌ر ده‌رۆكا دراوستن دا نه‌هێلن كه‌سه‌ك بهێته ژۆر یان ده‌ركه‌ڤیت و ب تایبه‌ت ئهڤێن مه‌زن، به‌لێ دا هاریكاریا ئه‌وان كهسان بكه‌ن ئهڤێن تشتان دفرۆشن، یان ئهڤێن كاره‌ك ههبیت یان ههر تشته‌ك بڤێت و ب تایبه‌ت ده‌مێ رۆژێ چ دادۆك بن یان خاله‌ت یان ههر كه‌سكێ دى بیت.
گوندێ زارۆیان زۆر حه‌ز دكه‌ت خه‌لكێ باژێرى تێكه‌لى یێ دگه‌ل وان بكهت و هاریكاریا وان بكه‌ن ب ههر شێوه‌یه‌كێ ههبیت پێخه‌مه‌ت پێشڤه‌برنا ئه‌ڤى كارێ پیرۆز.
هه‌روه‌سا بۆ ههر دادۆكه‌كێ هه‌یه ئهو زارۆیه‌كى یان گهلهك زارۆیان ل گهل خوه بینیته بازارى یان مالا خوه ده‌مێ ده‌ستیردانێ یا هه‌یڤانه یان یا سالانه.
هاڤینگه‌ها سالانه:
ههر سال گوندێ زارۆیان رادبیت ب ڤه‌كرنا هاڤینگه‌هه‌كا سالانه و زارۆیێن ژیێ وان گه‌هشتیه شه‌ش سالان و مه‌زنتر پشكداریێ تێدا دكهن و ئهڤ هاڤینگه‌هه دهێنه ڤه‌كرن ل جهه‌كێ خوش یان چ هاڤینگه‌ه هه‌نه ل وى باژێری.
ده‌مێ ڤێ هاڤینگه‌هێ بارا پتر هه‌یڤه‌كه بۆ دادۆكان ژى هه‌یه ئهو ده‌مێ خوه ل گهل وان ببۆرینن و هنده‌ك زارۆیێن بچووك دگه‌ل خوه بینن و ئهو زارۆیێن دی ژى دگه‌ل دادۆكا دێ میننه ل گوندى و ئهو كارمه‌ندێن دى دێ ده‌ستیریێ وه‌رگرن یا سالانه، هه‌چى یێ بڤێت دێ به‌رده‌وام مینیته ل گوندی.
خانیێ گه‌نجان:
خانیێ گه‌نجان ئێكه ژ خانیێن گوندی، باشتر ئه‌وه ئهڤ خانیه بهێته ئاڤاكرن دوورى گوندی، بۆ وان زارۆیان ئهڤێن ژیێ وان دگه‌هیته سنێلى یێ، دا جوداكه‌ن ژ كچان، ئه‌ڤه دێ مینن ل بن چاڤدێریا هنده‌ك بسپۆرێن زه‌لام.
و ل خانیێ گه‌نجان دهێنه فێركرن ل سهر زۆر كاران ئهڤێن پێدڤى بۆ پاشه‌رۆژێ بۆ وان ههر ل خانیێ گه‌نجان كارگه‌ه هه‌نه، هه‌روه‌سا هۆلێن به‌رفره‌ه ۆ یاریێن وان یێن تایبه‌ت.
ئهڤ گه‌نجه په‌یوه‌ندیا وان دێ به‌رده‌وام بیت دگه‌ل زارۆیێن گوندى و ل گهل دادۆكا وان. به‌رده‌وام دێ هێنه سه‌ره‌دانا وان و پشكداریا وان دكهن ل ههر بیرهاتنه‌كا ههبیت، هه‌روه‌سا هنده‌ك كار و كریارێن دى یێن تایبه‌ت دكه‌ڤنه سهر ملێن وان وه‌كى ههر خێزانه‌كا دی.
خانى یێ پیران:
نیشانا وه‌فاداریێ یه ل گوندێ زارۆیان، ل ههر گونده‌كى خانیه‌كى ئاڤا دكهن بۆ ئه‌وان دادوكا ئهڤێن خزمهتا خوه ب دووماهی دئینن یان نه‌شێن كار بكه‌ن، ژبه‌ر كارێ وان ئه‌وێ پێ رابووین و ژیانا خوه هه‌مى د وى كارێ پیرۆز دا بۆراندی، ئه‌ڤجا نابیت ئه‌ڤه بهێنه ژبیركرن و پێدڤیه چاڤدێریه‌كا باش بۆ بهێته‌كرن.
بۆ وێ هه‌یه ئهو وى كارى بكهت ئه‌ڤێ ل دووڤ شیانێن وێ، هه‌روه‌سا دێ مفایه‌كێ باش ژ زانینێن وێ ههبیت بۆ ئه‌وان كهسان ئه‌وێن تازه كاردكه‌ن.
پاره‌دان:
هاریكاریا گوندێ زارۆیان ژلایێ پاران ڤه گهلهك رێ هه‌نه ئه‌وژى ئه‌ڤه‌نه:
1- ژێده‌رێن ژده‌رڤه وه‌ك:
اـ ئهو پارێن بابێن روحى فرێ دكهن.
ب- ئهو پارێن خه‌لكه‌ك بۆ خێر فرێ دكهن ب رێیا كۆمه‌لا دایك.
جـ- ئهو پارێن دئێن ژ پرۆژێن ئهو پێ رادبن.
2- ژێده‌رێن ناڤخوه‌یى وه‌ك:
ْ- ئهو پارێن بابێت روحى فرێ دكهن.
ب- ئهو پارێن خیرخواز فرێ دكهن.
جـ- پرۆژێن ناڤخوه‌یى ئهڤێن دووڤچوونا گوندان دكهن.
د- هاریكاریێن حكومی.
ئه‌ڤه ههر ب رێیا كۆمه‌لا دایك دهێنه‌دابه‌شكرن.
نڤیسینگه‌ها نێڤدوه‌لى یا گوندێ زارۆیان:
نڤیسینگه‌ها نێڤدوه‌لى هه‌یه دووڤچوونا گوندان دكه‌ت ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، هنده‌ك فه‌رمانبه‌ر لێ كاردكه‌ن ئهڤێن ب سهر كۆمه‌لا دایك ڤه، بۆ ئه‌وان كارێن پێدڤى بۆ گوندێ زارۆیان
هزره‌ك بۆ ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیێن ئێتیم ل كوردستانێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
زارۆیێ ئێتیم هه‌روه‌كى زارۆیێ دى پێدڤى ڤیان و خۆشى و په‌روه‌رده‌كرنێ یه ههر ژ قووناغا ئێكێ دا ژ ژیێ وى ژ سالا ئێكێ هه‌تا سالا حه‌فتێ، بۆ ئاڤاكرنا شیانێن وى یێن ده‌روونی دا ل ده‌ف ویژى پهیدابیت هێز و شیانێن ده‌روونى و دا بیته كه‌سه‌كێ سه‌ركه‌فتى د ژیانا خوه‌د و د ره‌وشتێ خوه‌دا و ژێده‌رێ سه‌ره‌كى بۆ تێركرنا پێدڤیێن وى دایك و بابن، به‌لێ كه‌سێ ئێتیم باب نینه یان دایك نینه یان هه‌ردو نینن، ئه‌ڤه ژى یێ بێ به‌هره ژ ڤى ژێده‌رێ گهلهك پێدڤی.
پرسیار: چاوا ئهم دێ شێن شوونا دایك و بابان گرین بۆ زارۆیێ ئێتیم؟
دبیت دادۆك شوونا دایك و بابا بگریت و بته ژێده‌ره‌ك بۆ زارۆیێ ئێتیم، ژیانا وى خۆشكه‌ت و ڤیانێ بده‌تێ، هه‌روه‌سا باب دشێت ڤێ چه‌ندێ بده‌ته زارۆیێ بێ دایك و ڤێ ڤالاتیێ تژى بكهت، هه‌روه‌سا یێ بێ باب و دایك دشێت ب ڤێ چه‌ندێ رابیت، یان ههر كه‌سه‌كێ دی؟
ـ پێدڤیێن زارۆیى چنه؟
یا گرنگ ئه‌وه مرۆڤ دلێ خوه بده‌ته زارۆیی، چونكى پێدڤیا زارۆیى یا گرنگ یا د دلى دایه، دێ بینى گهلهك جاران دایك دێ زارۆیێ خوه دانته به‌رسینگێ خوه و یاریان پێ كه‌ت، به‌لێ زارۆ ناهێته خاپاندن چونكى ئهو باش دزانیت كا ئهڤ دایك و بابه حه‌زژێ دكهن ژ دل یان نه، به‌لێ پا یا گهلهك پێدڤى ئه‌وه دل تژى ڤیان بیت بۆ زارۆی و هیچ مفا نینه ژ هه‌بوونا دایك و بابان، گه‌ر ڤیان د دلێ وان دا نه‌بت بۆ زارۆیێن وان.
ـ ڤارێبوونا زارۆیێ ئێتیم:
ژ كارێن سه‌ره‌كى بۆ ڤارێبوونا زارۆى، ئه‌وه یێ بێ خودان بیت، نه دایك و نه باب نه‌بیت ئهڤ زارۆیه گه‌ر ده‌ست و دلێ ب ره‌حم نه‌بیت هاریكاریا وان بكهت و چاڤدێریا وان بكهت ژ هه‌مى لایانڤه، ده‌روونی، جڤاكی، ساخله‌می…هتد.
دێ تووشى ڤاریبوونێ بیت و كریارێن خراب كه‌ت و د پاشه‌رۆژێ دا، دێ بیته گونه‌هباره‌كێ مه‌زن و دێ گهلهك زیانێ گه‌هینته جڤاكى و ملله‌تێ خوه، ئیسلامێ گهلهك پویته دایه كه‌سێ ئێتیم و كریه ئه‌ركه‌ك ل سهر ملێن كه‌سانێن وى، كو خودان بكه‌ن و چاڤدیریه‌ك باش بۆ بكه‌ن،گه‌ر كه‌س نه‌بیت یان ژ خێزانه‌ك هه‌ژار بیت پێدڤیه ل سهر ده‌وله‌تێ وان خودان بكه‌ن، دا تووشى ڤاریبوونێ و سه‌رداچوونێ نه‌بن، ب ڤان رێیان ئهم دێ وان دوورى سه‌رداچوونێ و خرابیێ كه‌ین.
ـ سزادانا زارۆیێ ئێتیم:
باشترین سزادان بۆ زارۆیێ ئێتیم كو ئهو بزڤریت ژ وێ شاشیا خوه، ئه‌وه تو دیاربكه‌ى، شاشیا وى بێ سزادانا دژوار دژى وان وه‌كو قوتانێ، یان كه‌ربوكینا دژوار ل گهل وان، و د سهر ڤێرا نابیت مرۆڤ پشتا خوه بده‌ته شاشیێن وان، یانژى ره‌حمه‌كا زێده ب وان ببه‌ت ببیته ئه‌گه‌رێ هندێ زارۆ نه‌باش بیت و ره‌وشتێن خراب ل ده‌ف په‌یدابن، ئه‌ڤجا گهلهك پێدڤیه ل سهر وى كه‌سێ ئێتیمان بخودان كه‌ت، ئهو وه‌كو كورێن خوه حسێب بكهت و ڤیانێ بده‌ته زارۆیێ ئێتیم، داكو ههست ب ڤالاتیێ و پشتگوه هاڤێتنێ نه‌كه‌ت، گه‌ر مه ئه‌ڤه هه‌مى به‌رچاڤ وه‌رگرتن، ئهڤ زارۆیه دێ یێ تمام بیت و دێ پاشه‌رۆژه‌كا گه‌ش ل به‌ربیت.
خانیێن زارۆیان
وه‌كو من بۆ ماوه‌یه‌كى درێژ ل چاڤدێریا جڤاكى و د ناڤ زارۆیان دا كار كری، و من باش سه‌روبه‌رێ وان زانى ژ هه‌مى لایانڤه، من ب فه‌ر زانى ئه‌ز هه‌ول بده‌م ڤه‌كۆلینان ل سهر ژیانا وان بكه‌م ژ هه‌مى لایان ڤه، ب راستى ئهو ماوێ من كار دكر ل جاڤدێریا زارۆیان نازكترین قووناغ بوو د ژیانا من دا، چونكى ئه‌ركه‌كێ گهلهك مه‌زن بوو ل سهر ملێن مه نهخاسمه ئه‌وان زارۆێن ئێتیم و بێ خودان و هه‌ژار.
و من ب فه‌ر زانى ئه‌ز هه‌ول بده‌م ڤه‌كۆلینان بكه‌م، ژبۆ ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیان ل كوردستانێ و پێشڤه‌برنا ژیارا وان، هیڤیدارم ئهڤ ڤه‌كۆلینه د جهێ خوه‌دابیت و مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن د پاشه‌رۆژى دا و خودێ ل گهل مه هه‌میان بیت.
خانیێن زارۆیان چنه و ئارمانج ژێ چى یه؟
خانیێن زارۆیان ئهو ده‌زگه‌هێن جڤاكینه رادبن ب خودانكرنا زارۆیان ئهڤێن زیان پێكه‌فتین و تووشى به‌رته‌نگاڤیێ بووین، وه‌ك ژێكڤه‌بوونا خێزانێ یان مرنا ئێك ژ دایكوبابان یان هه‌ردویان. و دابینكرنا جهه‌كێ باش بۆ وان جهێ خێزانا وان بگریت، و خۆشیێ بۆ په‌یداكه‌ت و ڤیانا خێزانێ ئه‌وا ژێ بێ به‌هربووین یان به‌رزه‌كری، و دووركه‌فتن ژ ههر تشته‌كێ ئهو ههست بكه‌ن كو ئهو كێمترن ژ خه‌لكه‌كێ دی، ئهڤ خانیه زارۆیان وه‌ردگریت ژ ژیێ شه‌ش سالى و كێمتر هه‌تا (18) سالى ئهڤێن تووشى به‌رته‌نگاڤیان بووین ئهڤێن مه دیار كرین وه‌ك مرنا دایك و بابا یان په‌كه‌فتى بیت یان زیندانكرى بیت، یان ده‌سته‌سه‌ر بیت یان نه‌خۆش بیت یان دین بیت…هتد.
هه‌روه‌سا وان زارۆیان وه‌ردگریت ئهڤێن چو كه‌سێ خوه نه‌بن یان كو بێ ئه‌سل بن، خانیێ زارۆیان هه‌مى پێدڤیێن وان ئاماده دكه‌ت وه‌ك خوارنێ و ڤه‌خوارنێ و جلك و خه‌رجیا به‌ریكێ و هه‌مى پێدڤیێن وان یێن دی.
هه‌روه‌سا خانى یێ زارۆیان گهلهك رێیێن دى هه‌نه بۆ په‌یداكرنا خۆشیێ و ته‌ناهى یێ بۆ وان زارۆیان وه‌ك: گه‌ریان و ئاهه‌نگ و یاریێن وه‌رزشى ب هاریكاریا وه‌زاره‌تا ساخله‌مى و په‌روه‌ردێ و رێكخراوێن جه‌ماوه‌رى گهلهك خزمهتا وان دكهن ژ پێخه‌مه‌ت ئهڤ زارۆیه بگه‌هنه ئارمانجێن خوه وه‌ك ههر كه‌سه‌كێ دی، هه‌روه‌سا ئارمانج ئه‌وه چاڤدێریا وان باش بكه‌ن ژ هه‌مى لایانڤه، جڤاكی،ساخله‌می، ده‌روونی، ئابووری.. هتد. ب رێیێن په‌یداكرنا خۆشیێ و ڤیانێ و دابینكرنا هه‌موو پێدڤیێن وان.
ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیان:
ئاڤاكرن و پێشكه‌فتنا خانیێن زارۆیان دزڤریته‌ڤه بۆ زه‌لامه‌كێ (نه‌مساوی) یێ ناڤدار ب (هرمان جماینر) پشتى شه‌رێ جیهانى یێ دووێ دبێژن ئهو نۆشدار بوو یان قوتابى بوو ل كۆلیژا پزیشكی، هه‌روه‌سا دبێژن ئه‌وى پشكدارى كربوو د وى شه‌رى دا وه‌كو له‌شكه‌ره‌ك، جاره‌كێ ژیانا وى تووشى نه‌خۆشیه‌كێ بوو، خلاسبوونا وى ل سهر ده‌ستێ زارۆیێ بۆ دگۆت ئهو ئێتیم بوو یێ بێ ئه‌سل، یانكو بێخودان، ئه‌ڤێ چه‌ندێ ڤیانا وى زێده‌كر بۆ وان زارۆیێن بێ خودان.
ژ ئه‌نجامێ شه‌رێ جیهانى یێ دووێ، كوشتن و خرابكرن و هه‌ژارى و ده‌ربه‌ده‌رى و گهلهك نه‌خۆشیێن دى په‌یدابوون ل (نه‌مسا) و (ئه‌لمانیا) دا بینى گهلهك زارۆ ل سهر جادا دبێ خودانن و برسى و ریس و پێخاس ب شه‌ڤ و رۆژ چ زڤستان یان هاڤین، د بێبه‌هر ژ گهلهك پێدڤیێن خوه.
ژ به‌ر ڤان كاودانێن سه‌خت و دژوار، هرمان جماینر رابوو ل گهل هنده‌ك هه‌ڤالێن خوه، ب په‌یداكرنا هنده‌ك زادى بۆ وان زارۆیان ئهڤێن ل سهر جادان و بێخودان،پشتى هزرا وان به‌رفره‌هتر لێ هاتى سه‌حكره خانیه‌كى بۆ دابین بكه‌ن ل گهل دادۆكه‌كێ دا خزمهتا وان بكهت،پشتى هینگێ هزرا وان هێژ به‌رفره‌هتر لێ هات، رابوون گهلهك خانى ئاڤاكرن. پشتى ده‌مه‌كێ دى رابوون ب ڤه‌كرنا كۆمه‌لكێ بۆ كۆمكرنا پاران بۆ ڤى پرۆژه‌ى هه‌تا ناڤداربووى ل ده‌ف ده‌زگه‌هێن حكومى و شیان ل بن سیبه‌را قانوونێ كارێ خوه برێڤه ببه‌ن، ئهڤ هزره ژ نه‌مسا گه‌هشته ئه‌لمانیا، چونكى توخیب و زمانێن وان ئێك بوون هه‌تا كۆمه‌له‌كا هه‌ڤپشك د ناڤبهرا وان دا په‌یدابوو زێده‌بارى كو ههر ئێك ژ وان كۆمه‌له‌كا تایبه‌ت هه‌بوو، كارێ ڤان كۆمه‌لان، ئه‌وبوو هنده‌ك خانیان ئاڤابكه‌ن نێزیكى ئێك وه‌كو كۆمه‌لگه‌هه‌كێ و ههر كۆمه‌لگه‌هه‌ك ژ ڤان كۆمه‌لگه‌هان دگۆتنێ گوندێ زارۆیان.
ئه‌ڤێ كۆمه‌لێ دیت ئهو هاریكاریێن خوه به‌رفره‌هتر لێ بكه‌ن، ل هه‌مى جیهانێ و ب تایبه‌ت ل ده‌وله‌تێن جیهانا سیێ ژبۆ چاڤدێریا زارۆیێن ئێتیم و بێخودان، ب رێیا كۆمه‌لێن ناڤخوه‌یى، ئه‌ڤا كۆمه‌لا دایك رێڤه‌به‌ریا وێ دكه‌ت و ب تایبه‌ت ده‌مێ ئاڤاكرنا گوندان بۆ زارۆیان، هه‌روه‌سا ئهو ب هنده‌ك كاروبارێن دى رادبیت وه‌كو به‌رنامان و پرۆژان ل ده‌وله‌تێن دى ئهڤێن ئهڤ گونده لێ هه‌ین، ب ناڤێ ڤان گوندان هاریكارى پتر بۆ وان دهێن ئه‌وان ل به‌ره ئهڤ پرۆژه ل هه‌مى جیهانێ بهێنه ئاڤاكرن.
باره‌گایێ گوندی
گوندێ زارۆیان پێدڤیه بهێته ئاڤاكرن ل جهه‌كێ به‌رفره‌ه كو جهێ گهلهك خانیان، لێ ههبیت هه‌روه‌سا جهێ گهلهك باخچان لێ ههبیت و پێدڤیێن دی، یا باش ئه‌وه كو جڤاك یان ده‌وله‌ت ئه‌ڤى جهى دابین بكهت بۆ ئاڤاكرنا ئه‌ڤان خانیان، وه‌كو پشكداریه‌ك تێدا ل ده‌سپێكێ.
خانیێن گوندی
خانیێن گوندى ئهڤێن دهێنه ئاڤاكرن پێكهاتینه ژ سێ ژۆران، ههر ژۆره‌ك جهێ سێ زارۆا تێدا ههبیت، هه‌روه‌سا ژۆره‌ك بۆ دادۆكان ههبیت و ژۆره‌ك بۆ ئه‌مبارێ دگه‌ل ژۆره‌كێ بۆ زادلێنانێ دگه‌ل جهێن ده‌ستاڤێ ئێك بۆ كچان و ئێك بۆ كوران.
ئهڤ خانیه پێدڤیه جهێ نه‌ه زارۆیان لێ ههبیت، چارێكا وان ژ كوڕا بن و دو چارێك ژ كچا بن یان ژى بهروڤاژی، هه‌تا كو بشێن دابه‌ش بكه‌ن ل سهر ژۆرا كوڕ جودا و گچ جودا.
هژمارا خانیان گه‌ر (1ـ15) خانیان بن گهلهك باشه، چونكى هه‌كه كێمتربن، كار ب درستى برێڤه‌ناچیت و خه‌مسارى دێ تێدا ههبیت هه‌كه زێده‌تر ژى بن دێ زۆر ئاریشه په‌یدابن.
زارۆ
ئهڤ زارۆیێن دهێنه وه‌رگرتن ئه‌ون یێن بێ خودان، نه دایك و نه باب نه‌بن، چونكى ئهو گهلهك پێدڤى چاڤدێریێ نه، هه‌روه‌سا ئهڤێن دوور ژ مالێن خوه ب هه‌رچ ئه‌گه‌را ههبیت، ئهڤ زارۆیه دهێنه وه‌رگرتن ژ ژى یێ (1) سالى هه‌تا (6) سالى داكو چاڤدێریا وان بهێته‌كرن ژ ده‌ستپێكا
ژدایكبوونا وان.
چه‌ند پێشنیازه‌ك بۆ حوكمه‌تێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
پێشنیار:
1ـ كێشا كه‌هره‌بێ ل كودستانێ ب ئێكجارى، بهێته چاره‌سه‌ركرن و ئهو موه‌لیدێن كه‌هره‌بێ هه‌مى بهێنه‌راكرن، ژبه‌ر كارتێكرنێن ساخله‌مى و جڤاكى و ئابوورى و تێكدانا ژینه‌گه‌هێ، هه‌روه‌سا سیمایێ باژێرێن مه گهلهك تێكدایه، ژبه‌ر وان وایرێن وه‌كو ته‌ڤنپیركان ل ناڤ بازار و هه‌مى ته‌خێن باژێران، سیمایه‌كێ نه‌شارستانیه.
2ـ بنبركرن و نه‌هێلانا گه‌نده‌لیێ د ناڤ دامودهزگههێن میرى دا، چونكو گه‌نده‌لى وه‌كو په‌نجه‌شێرێ یه، گه‌ر نه‌هێته بڕین دێ هه‌مى له‌شى ڤه‌گریت و ئێدى فایده ناكت و ڤه‌كرنا ده‌زگه‌هێن نه‌زاهى ل هه‌مى پارێزگه‌هان و گه‌نده‌لچى بهێنه سزادان و دادگه‌هكرن دا ببنه عیبره‌ت بۆ ههر گه‌نده‌لچیه‌كى.
3ـ ئاڤاكرنا گوندان و پشته‌ڤانیا خه‌لكى بكن، بۆ كه‌رتێ چاندنێ و جۆتیاریێ و خودانكرنا ته‌رشوته‌والى…هتد.
4ـ ڤه‌كرنا ده‌زگه‌هێن ڤه‌كۆلینێن زانستى و ڤه‌كۆلین بهێنه‌كرن ل سهر هه‌مى دیاردێن ترسناك ل ناڤ جڤاكى، ب رێیا كه‌سانێن بسپۆر و شاره‌زاڤه، وه‌كو كوشتنا ئافره‌تان و به‌ردانا وان و كاركرنا زارۆیان.. هتد.
5ـ ڤه‌كرنا دادگه‌هێن ئیدارى ل هه‌مى پارێزگه‌هێن كوردستانێ، ژبه‌ركو مافێ گهلهك فه‌رمانبه‌ران دهێته پێشیلكرن و جهه‌ك نینه پسیارا مافێ وان بكه‌ن.
6ـ سیسته‌مێ وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكى بهێته گوهۆرین ب سیسته‌مێن سه‌رده‌میانه و پێشكه‌فتى و ئاڤاهیێن سه‌رده‌م بۆ بهێنه ئاڤاكرن.
7ـ دابینكرنا گازا سپى بۆ هه‌ڤوه‌لاتیان ل وه‌رزێ زڤستانێ، مخابن به‌رمیلا گازێ ب (160) دۆلاران بیت و ئه‌ڤه بارگرانیه ل سهر وان ب تایبه‌ت ته‌خا هه‌ژار و به‌له‌نگازان.
8ـ پویته‌دان ب وه‌زاره‌تا ئه‌وقاف و كاروبارێن ئاینى ڤه و زانكۆیێن زانستێن ئیسلامى و پشته‌ڤانیا مادى و مه‌عنه‌وى بۆ مامۆستایێن ئاینى و ده‌رچوویێن زانستێن ئیسلامى و ئاڤاكرنا مزگه‌فتێن سه‌رده‌میانه و شارستانیانه، هه‌بوونا حزبێن ئیسلامى ژ ڤالاتیه‌كێ په‌یدابووینه، هیڤیدارین ئهو ڤالاتیه بهێته‌پركرن دا كارتێكرنا ئه‌وان یا نه‌رێنى نه‌مینیت ل سهر جڤاكێ مه یێ بوسرمان و دیندار.
9ـ ده‌ستنیشانكرنا كه‌سانێن دلسۆز و وه‌فادار و خودان شیان و ناڤوده‌نگ و به‌رهه‌مدار ل دامودهزگههێن میرى بهێنه خه‌لاتكرن و جهێن باشتر بده‌نێ و بیر و بۆچوونێن وان بهێنه وه‌رگرتن بۆ ههر كاره‌كى.
10ـ دانانا سیسته‌مه‌ك سه‌رده‌م بۆ كه‌رتێ په‌روه‌ردێ یێ گونجای بیت دگه‌ل ره‌وشتوتیتالێن جڤاكێ یێ كورده‌وارى.
11ـ پویته‌دان ب ته‌خا كێمئه‌ندام و خودان پێدڤیێن تایبه‌ت، ئهو پێدڤى پتر پویته‌دانێ نه.
12ـ سه‌رۆكاتیا باژێرڤانیان ده‌ستهه‌لاته‌كا به‌رفره‌هتر ههبیت بۆ كار و خزمه‌تكرنا هه‌ڤوه‌لاتیان و پێشڤه‌برنا ئاستێ شارستانیه‌تێ ل وه‌لاتێ مه بۆ نموونه وه‌كو توركیا.
13ـ پویته‌دان ب وه‌زاره‌تا شههید و ئه‌نفالكریان ڤه ژلایێ جڤاكى و ده‌روونى و ساخله‌مى و ئابوورى بۆ كه‌سوكارێن شه‌هیدان.
14ـ به‌لاڤكرنا پارچێن عه‌ردى ل سهر فه‌رمانبه‌ر و پێشمه‌رگه و شههید و ئه‌نفالكریان و هه‌مى ته‌خێن نه‌مفادار.
15ــ گهلهك تاخێن پارێزگه‌ها دهۆكێ د بێ باخچه‌نه داخوازێ دكه‌ین ههر تاخه‌كى باخچه‌یه‌ك گشتى لێ بهێته دروستكرن، تایبه‌ت تاخێن هه‌ژارنشین.
16ـ هه‌لسه‌نگاندن و سزادان و لادان و پاداشت و ده‌ستخۆشى، ل دووڤ پرانسیپێت زانستى و قانوونى بیت دوور ژ مرۆڤاكانێ و حزباتى و هه‌ڤالینیێ بیت.
17ـ داهات و مه‌زاختنا سالانه یا حوكمه‌تێ یارۆهن و ئاشكرا بیت و مه‌زاختنا پتر ب وى كه‌رتى بهێنه‌كرن یێ په‌یوه‌ندى ب جڤاكى ڤه هه‌ى.
18ـ هه‌مى مووچه بهێنه رێخستن و وه‌كهه‌ڤكرن و بندیوار نه‌مینن.
19ــ سیته‌مێ كارى ل هه‌مى دامودهزگههێن میرى ببنه ئه‌لكترۆنى ل دووڤ ستاندارتێن جیهانى.
20ـ دانانان سیسته‌مه‌كێ پێشكه‌فتى بۆ كه‌رتێ ساخله‌مى ژ هه‌مى لایانڤه، ژ وانژى ئامیرێن پێشكه‌فتى كو خه‌لكێ مه پێدڤى ژ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى نه‌بیت، ئانكو ل دووڤ ستانداردێن جیهانى.
21- دانانا سیسته‌مه‌كى رێخستى یێ پێشكه‌فتى بۆ خانه‌نشینان ژبۆ وه‌كهه‌ڤكرن و چارهسهركرنا هه‌مى گرفتێن وان.
22ـ دابینكرنا رێژه‌كا باش ژ كارگه‌هێن جۆراوجۆر بۆ ههر ناڤچه‌یه‌كێ ل دووڤ پێدڤیا وان، چ پیشه‌سازى بیت یان چاندن بیت.
23ـ ده‌ستنیشانكرنا كه‌شوهه‌وایى ههر گونده‌ك و ده‌ڤه‌ركێ ژ ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ، كا بۆ چ باشه لێ بهێته به‌رهه‌مئینان ب سه‌رپه‌رشتیا كه‌سانێن بسپۆر ڤه.
24ـ رێخستن و به‌رفره‌هكرنا داینگه‌ه و باخچێن زارۆیان و سیسته‌مه‌كێ پێشكه‌فتى بۆ بهێته دانان.
25ـ ده‌ستنیشانكرنا جهێن تایبه‌ت ژبۆ مه‌یڤه‌خوران كو نه‌بنه ئه‌گه‌رێ تێكدانا سروشتێ كوردستانێ و كارتێكرنێن خراب ل سهر مرۆڤ و جڤاكى ب گشتى.
چه‌ند پێشنیازه‌ك بۆ كابینا نه‌هێ یا حوكمه‌تێ
حاجى بێسكى
چه‌ند پێشنیازان ددانینه به‌رسینگێ هه‌وه هیڤیدارین د جهێ خوه دابن و مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن، بۆ به‌رژه‌وندیا گشتیا ملله‌تێ مه:
1- كێشا كه‌هره‌بێ ل كودستانێ بهێته چاره‌سه‌ركن ب ئێكجارى و ئهو موه‌لیدێن كه‌هره‌بێ هه‌موو بهێنه راكرن، ژ به‌ركو كارتێكرنێن ساخله‌مى و جڤاكى و ئابوورى و ژینه‌گه‌ها كوردستانێ تێكدایه ههر وه‌سا سیمایێ باژێرێن مه گهلهك تێكدایه، ژبه‌ر ئه‌وان وایرێن وه‌كو ته‌ڤنپیركان ل ناڤ بازار و هه‌موو ته‌خێن باژێران راستى سیمایه‌كى نه شارستانیه.
2ـ بنبركرن و نه‌هێلانا گه‌نده‌لیێ د ناڤ دامودهزگههێن میرى دا، چونكو گه‌نده‌لى وه‌كو په‌نجه‌شێرێ یه ئهگهر نه‌هێته‌برین دێ هه‌موو له‌شى ڤه‌گریت و ئێدى فایده ناكه‌ت و ڤه‌كرنا ده‌زگه‌هێن نه‌زاهێ ل هه‌مى پارێزگه‌هان و گه‌نده‌لچى بهێنه سزادان و دادگه‌هكرن دا ببنه عیبره‌ت بۆ ههر گه‌نده‌لچیه‌كى.
3ـ ئاڤاكرنا گوندان و پشته‌ڤانیا خه‌لكێ بێهته كرن و كه‌رتى چاندنێ و فه‌لاحه‌تیێ و خودانكرنا ته‌رش و ته‌والى.. هتد.
4ـ ڤه‌كرنا ده‌زگه‌هێن ڤه‌كۆلینێن زانستى و ڤه‌كۆلین بهێنه‌كرن ل سهر ئهو هه‌موو دیاردێن ترسناك د ناڤ جڤاكى دا، ب رێیا كه‌سانێن بسپۆر و شاره‌زا ڤه، وه‌كو كوشتنا ئافره‌تان و به‌ردانا وان و كاركرنا زارۆیان… هتد.
5ـ ڤه‌كرنا دادگه‌هێن ئیدارى ل هه‌موو پارێزگه‌هێن كوردستانێ، ژبه‌ركو مافێ گهلهك فه‌رمانبه‌ران دئێته پێشیلكرن و جهه‌ك نینه پسیارا مافێ وان بكه‌ن.
6ـ سیسته‌مێ وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكى بهێته كوهۆرین ب سیسته‌مێن سه‌رده‌میانه و پێشكه‌فتى، هه‌روه‌سا ئاڤاهیێن سه‌رده‌میانه بۆ بهێنه ئاڤاكرن.
7ـ دابینكرنا گازا سپى بۆ وه‌لاتیان ل وه‌رزێ زڤستانێ، مخابن به‌رمیلا گازێ ب(160) دۆلاران بیت و ئه‌ڤه بارگرانیه ل سهر هه‌ڤوه‌لاتیان ب تایبه‌ت ته‌خا هه‌ژار و به‌له‌نگازان.
8، پیته‌دان ب وه‌زاره‌تا ئه‌وقاف و كاروبارێن ئاینى ڤه و زانكۆیێن زانستێن ئیسلامى و پشته‌ڤانیا مادى و مه‌عنه‌وى بۆ مامۆستایێن ئاینى و ده‌رچوویێن زانستێن ئیسلامى و ئاڤاكرنا مزگه‌فتێن سه‌رده‌میانه و شارستانیانه هه‌بوونا حزبێن ئیسلامى ژ ڤالاتیه‌كى َ په‌یدابووینه هیڤیدارین ئهو ڤالاتیه بهێته پركرن دا كارتێكرنا ئه‌وان یا نه‌رێنى نه‌مینیت ل سهر جڤاكێ مه یێ بوسرمان و دیندار.
9ـ ده‌ستنیشانكرنا كه‌سانێن دلسۆز و وه‌فادار و خودان شیان و سوم عه‌ت و به‌رهه‌مدار ل دامودهزگههێن میرى بهێنه خه‌لاتكرن و جهێن باشتر بده‌نێ.
بیر و بۆچوونێن وان بهێنه وه‌رگرتن بۆ ههر كاره‌كى.
10ـ سیسته‌مه‌كێ سه‌رده‌میانه بهێته‌دانان بۆ كه‌رتێ په‌روه‌ردێ یێ گونجای بیت ل گهل ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى مه یێ كورده‌وارى.
11ـ پیته‌دان پته‌خا كێمئه‌ندام و خودان پێدڤیێن تایبه‌ت راستى ئهو پێدڤى پتر پیته‌دانێ نه.
12ـ سه‌رۆكاتیا باژێرڤانیا ده‌ستهه‌لاته‌كا به‌رفره‌هتر ههبیت بۆ كار و خزمه‌تكرنا هه‌ڤوه‌لاتیان و پێشڤه‌برنا ئاستێ شارستانیه‌تێ ل وه‌لاتێ مه بۆ نموونه وه‌ك توركیا.
13ـ پیته‌دان ب وه‌زاره‌تا شههید و ئه‌نفالكریا ڤه ژلایێ جڤاكى و ده‌رووونى و ساخله‌مى و ئابوورى بۆ كه‌سوكارێن شه‌هیدان.
14ـ به‌لاڤكرنا پارچێن عه‌ردى ل سهر فه‌رمانبه‌ر و پێشمه‌رگه و شههید و ئه‌نفالكریان و هه‌مى ته‌خێن نه مفادار.
15 ـ گهلهك تاخێن پارێزگه‌ها دهۆكێ دبێ باخچه‌نه داخوازێ دكه‌ین ههر تاخه‌كى باخچه‌یه‌ك گشتى لێ بهێته دروستكرن تایبه‌ت تاخێن هه‌ژارنشین.
16ـ هه‌لسه‌نگاندن و سزادان و لادان و پاداشت و ده‌ستخۆشى ل دووڤ پره‌نسیپێن زانستى و قانوونى بیت دوور ژ مرۆڤاكانێ و حزباتى و هه‌ڤالینیێ بیت.
17ـ داهات و مه‌زاختنا سالانه یا حوكمه‌تێ یا رۆهن و ئاشكرا بیت و مه‌زاختنا پتر ب وى كه‌رتى بهێنه كرن یێ گرنگیێ ب جڤاكى ڤه هه‌ى.
18ـ هه‌موو مووچه بهێنه رێخستن و وه‌كهه‌ڤكرن و بندیوار نه‌مینن.
19ـ سیته‌مێ كارى ل هه‌موو دامودهزگههێن میرى ببنه ئه‌لكترۆنى ل دووڤ ستاندارتێن جیهانى.
20ـ دانانان سیسته‌مه‌كێ پێشكه‌فتى بۆ كه‌رتێ ته‌ندرستى ژ هه‌مى لایان ڤه، ژ وانژى ئامیرێن پێشكه‌فتى كو خه‌لكێ مه هه‌وجه‌ى ژده‌رڤه‌ى وه‌لاتى نه‌بیت، ئانكو ل دووڤ ستاندارتێن جیهانى.
21- دانانا سیسته‌مه‌كى رێخستى یێ پێشكه‌فتى بۆ خانه‌نشینان ژبۆ وه كهه‌ڤكرن و چارهسهركرنا هه‌موو گرفتێن وان.
22ـ دابینكرنا رێژه‌یه‌كا باش ژكارگه‌هێن جۆراوجۆر بۆ ههر ناڤچه‌یه‌كێ ل دووڤ پێدڤیا وان چ پیشه‌زازى بیت یان گشتوكالى بیت.
23ـ ده‌سنیشانكرنا كه‌شوهه‌وایى ههر گونده‌كى و ده‌ڤه‌ركێ ژ ده‌ڤه‌رێن كوردستانى كا بۆچ باشه لێ بهێته به‌رهه‌مئینان ب سه‌رپه‌رشتیا كه‌سانێن بسپۆر ڤه.
24ـ رێخستن و به‌رفره‌هكرنا داینگه‌ه و باخچێن زارۆیان و سیسته‌مه‌كێ پێشكه‌فتى بۆ بهێته‌دانان.
25ـ ده‌ستنیشانكرنا جهێن تایبه‌ت ژ بۆ مه‌ى مه‌یڤه‌خوران كو نه‌بنه ئه‌گه‌رێ تێكدانا سروشتێ كوردستانێ هه‌روه‌سا كارتێكرنێن خراب ل سهر مرۆڤ و جڤاكى ب گشتى.
ئه‌ڤه و هیڤیدارم كوردستان و وه‌لاتێ مه به‌ر ب پێشڤه بچیت و كاروانێ خه‌بات و به‌رخودانێ نه راوه‌ستیت.
ژیبوونا نشتیمانى..
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
گهلهك جاران ئهم گوه لێدبین ژیبوونا نشتیمانى و ئهڤ په‌یڤه دئێته گوهێن مه ل گهلهك جهان چ رامیارى یان ره‌وشه‌نبیرى یان په‌روه‌رده‌ى ژبه‌ر كو ئه‌ڤه ئێك ژ ستوون و بهاگرانیێن جڤاكینه، ژ به‌ر رامان و بهایێن مه‌زن و پیرۆز هه‌نه، كو دبنه جهێ رێزگرتنێ و بهاگرانیێ ل ده‌ف ههر كه‌سه‌كى، ژیبوونا ئاینى دبیته بلندترین ژیبوون كو مرۆڤ یێ پێگیرى رێنما و فه‌رمانێن خودایێ مه‌زن بیت، كا چ دروستكریه و باشى مرۆڤ شانازیێ پێ دبه‌ت و خوه باش ل گهل دگونجینیت حه‌تا بگه‌هیته ئارمانجێن فه‌رمان بۆ مه پێ ده‌ركه‌فتى و ئهم بگه‌هینه ئه‌وان ئارمانجا و پێ دووركه‌ڤین ژ كارێن بۆ مه نه باش و خراب، به‌لێ ژیبوونا نشتیمانى یا گرێدایه ب هه‌موو كاروبارێن مروڤى ڤه، ژ به‌ركو وه‌لات نه‌پارچه‌یه‌كا ئاخێ یه، به‌س ئهم لێ دژین نه‌خیر ئهو گهلهك مه‌زنتره ژ ڤێ چه‌ندێ و په‌یڤا وه‌لات مه‌زنتر و به‌رفره‌هتره ژ ڤێ چه‌ندێ، ژبه‌ركو وه‌لات دیرۆكا مرۆڤیه و ره‌هوریشالێن مرۆڤى نه و كوگه‌ها رهوشهنبیریا مرۆڤى یه و ههر تشته‌كێ ب مرۆڤى ڤه گرێداى و ئه‌ڤه هه‌موو چ دژبه‌ریه‌ك ل گهل ئاینى نینه، ب دیتنا ئیسلامێ ژ به‌ر كو ژیبوونا نشتیمانى سه‌روكانیا وێ ژ ژیبووتا ئاینى هاتیه و ژبه‌ركو زۆربه‌یا شۆره‌شێن گه‌لێ مه پالده‌رێن وان یێ سه‌ره‌كى ئاین بوویه.
*جۆرێن ژیبوونێ
1- ژیبوونا زكماكى وه‌كو یا مرۆڤایه‌تى.
2- ژیبوونا دئێته وه‌رگرتن و ئه‌ڤه دبیته سێ جۆر:
• ژیبوون دئێته وه‌رگرتن، ب رێیا په‌روه‌ردێ وه‌كو پێبه‌ندى ب خێزان و ئاین و وه‌لاتى ڤه.
ب- پێبه‌ندیا دئێته‌كرن وه‌كو هنده‌ك گرۆپ ل سهر هنده‌ك هزران و بیروباوه‌ران وه‌كو ژیبوون بۆ هزره‌كا رامیارى.
ج- ژیبوون دئێته دروستكرن یان دیتن وه‌كو ژیبوون ب گرۆپه‌كى كار ڤه.
*ئه‌گه‌رێن لاوازیا ژیبوونا نشتمانى
– كێمبوونا باوه‌ریێ ب وان داموده‌زگه‌هان.
– كێمبوونا ئه‌وان به‌رنامێن هێزێ دده‌نه ژیبوونا ڤان ده‌زگه‌هان.
-سروشتێ مررڤى كو ههر كه‌سه‌كى بخوه بتنێ دڤێت.
– كێمبوونا په‌روه‌ردابه‌راهیێ.
-ساخله‌می و ژینگه‌ه.
-كێمبوونا رهوشهنبیریا ژیبوونێ ب ده‌زگه‌هى ڤه.
– ره‌وشتى كاركرنا ده‌سهه‌لاتێ ل گهل مرۆڤى.
– ده‌ركه‌فتن به‌رى ئاماده‌كرنێ.
-جیاوازیێن كه‌سۆكى یان فه‌رق و جوداهى.
– كێموكاسیێن په‌روه‌رده‌ى.
-گهلهك دودلى.
-ههست ب سته‌مكاریێ.
*چاره‌سه‌رى
– پله‌به‌رزكرن و پاداشتكرن ل دووڤ پره‌نسیپێن قانوون و زانستى بن.
-پیته‌دان ب پێشنیار و بیروبۆچوونێن هه‌ڤوه‌لاتیان.
– ئاگه‌هبوون ژ جوداهیا د ناڤبهرا هه‌ڤوه‌لاتیان دا كو هیچ جیوازى د ناڤبهرا واندا نه بیت.
-گرێدانا مرۆڤان ب ئارمانجێن ده‌زگه‌هان ڤه.
-دووڤچووونا به‌رده‌وام.
– دادپه‌روه‌رى و وه‌كهه‌ڤى.
– هنده‌ك روونشتنێن ڤه‌كرى د ناڤبهرا ده‌سهه‌لات و هه‌ڤوه‌لاتیان دا.
– پیته‌دان ب كه‌سوكارێن ئه‌نفالكریان و مالباتێن خه‌باتكه‌ر.
ـ كه‌سێن ژهه‌ژى بۆ جهێن هه‌ژى.
حاجى ره‌مه‌زان بێسكى
خیانه‌تا هه‌ڤژینیى
خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ ئێكه ژ وان ئاریشه و گرفتێن جڤاكى یێن مه‌زن تووشى گهلهك ژن و مێران دبن ل ڤى سه‌رده‌مى و ل سه‌رده‌مێن كه‌ڤن ژى ئه‌وه كو ئێك ژ ژنومێران دێ هه‌ڤنیاسینێ ل گهل كه‌سه‌كێ دى كه‌ن و هێدى هێدى دێ خیانه‌تێ ل ئێكودو كه‌ن و خیانه‌تێ گهلهك ئهگهر هه‌نه و جۆر و رێیێن وان ژى دزۆرن هه‌تا دگه‌هیته كارێن ده‌همه‌ن پیسیێ و هێژ زێده‌تر و خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ ئێكه ژ وان كارێن ئاینێ ئیسلامێ گهلهك هشیارى ل سهر كرى ب هه‌موو جۆر و ره‌نگێن وێ ڤه و ههر ئێك ل دووڤ جۆر و قه‌بارێ وێ خیانه‌تێ و سزایێن مه‌زن بۆ داناینه.
• مه‌ره‌م ژ خیانه‌تاهه‌ڤژینیێ
خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ ئێك ژ ئه‌وان ره‌فتارێن كرێته ئه‌وێن ل دووڤخۆرا گهلهك زیان و ئاریشان دهێلیت هه‌تا دگه‌هیته وى راده‌ى دووماهیێ ب ژیانا هه‌ڤژینیێ دئێنیت ئهگهر ژنێ زانى زه‌لامێ وێ یێ خیانه‌تێ لێ دكه‌ت دێ تووشى هنگافتنه‌ك ده‌روونى یا مه‌زن بیت و دێ مینته حیبه‌تى و گوهشى ئایه بۆچى زه‌لامێ من خیانه‌ت ل من كریه و دێ ل دووڤ ئه‌گه‌ران گه‌رێن كا بۆچى خیانه‌ت لێ هاتیه‌كرن و دبیت زه‌لام خیانه‌تێ ل هه‌ڤژینا خوه بكهت بێ كو ئه گه‌ره‌كێ دیاركرى ههبیت و ههر وه‌سا دبیت ئه‌گه‌رێن خوه‌ژى هه‌بن و به‌روڤاژى بۆ هه‌ردو هه‌ڤژینان.
*هۆكارێن خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ
1ـ نه‌ده‌ربرین ژ ئه‌ڤینا خوه‌هه‌ر ئێك بۆ یێ دى.
2ـ خه‌ریبى بۆ رۆژێن به‌رى هه‌ڤژینیێ.
3ـ نه‌پیته‌دانا هه‌ڤژینان ب سهر و سیما و جوانیا خوه.
4ـ پیته‌دان و مژوولكرن بكار و بارێن مالێ ڤه.
5ـ كاركرن و كاودانێن ژیانێ یێن ب زه‌حمه‌ت.
6ـ كێمبوونا رێزگرتن و بهاگرانیێ د ناڤبهرا هه ڤژینان دا.
7ـ پێكئینان هه‌ڤژینیێ نه ل سهر بنیاته‌ك درست.
8 ـ هه‌ژارى و كاودانێن ئابوورى یێن خراب. 9ـ ئه‌نترنێت و ئامیرێن راگه‌هاندنێ یێن جۆرا و جۆر.
10ـ نه‌گونجاندن و نه تێگه‌هشتن د ناڤبهرا هه‌ڤژنان دا.
بریار ل سهر خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ
بریار(حكم) ل سهر خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ چ دودلى تێدا نینه كو خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ ئێكه ژ وان كارێن حه‌رام و نه‌درست د ئاینێ ئیسلامێ دا و د هه‌موو ئاینێن خودێ دا ههر وه‌كو خودایێ مه‌زن گۆتى(ان الله لایحب كل خوان كفور) بارى ته‌عالا د ڤێ ئایه‌تا پیرۆزدا خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ ددانیته به‌رامبه‌ر كوفرێ كو هند گونه‌ها وێ یا مه‌زنه ههر وه‌سا ژ لایێ جڤاكى ژى ڤه ئهڤ كاره نه‌درست و ره‌وایه.
• چاره‌سه‌رى بۆ خیانه‌تا هه‌ڤژینى
1ـ تۆبه‌كرن و هشیاركرنا هه‌ستێ ئاینى لده‌ف هه‌ڤژینان.
2ـ گوهدان و ته‌ماشه‌كرنا كاروكریارێن پیس و حه‌رام كو به‌رێ هه‌ڤژینان دده‌نه كارێن خراب.
3ـ چارهسهركرنا وان ئاریشێن د ناڤبهرا ژنومێران دا په‌یدا دبن به‌رى ئهڤ ئاریشه مه‌زنتر لێ بهێن.
4ـ دانپێدان ب شاشیێن خوه ههر ئێك ل جهێ خوه، نه‌هه‌ما به‌رده‌وام بن ههر ئێك ل سهر شاشیا خوه.
5ـ هه‌لبژارتنا هه‌ڤژین و هه‌ڤژینا باش كو باش بزانن ئه‌ڤه دێ ل گهل ئێكود و گونجن.
6ـ سزادانا خیانه‌تكارى ب سزایێن توند.
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com