جوان عزه‌ت/ پشكا سیێ
ئه‌و جڤاكێ ئه‌خلاقێ زانستى هه‌بیت ئه‌و جڤاك دبیته بنه‌مایه‌كێ سه‌ره‌كى بۆ چێكرنا كه‌سایه‌تیا مرۆڤى و په‌یوه‌ندیه‌كا ره‌فتارناسیێ د ناڤبه‌را زانستێ نیاسینا سروشتێ مرۆڤى دروست دكه‌ت، نه‌خاسمه ئه‌و كه‌سێ هه‌ولا چێكرنا تێگه‌هێن ژینگه‌هێ دكه‌ت جۆره ئارامیه‌ك و دروستیه‌ك پێڤه دیار دبیت، كو دزانیت هه‌ولدانا گه‌شه‌كرن و چاره‌سه‌كرنا كێشه‌یێن ژیانێ بۆ هه‌ر شكسته‌نه‌كێ به‌رهنگارى و به‌رپرسیار یه.
ب تایبه‌تى د ئه‌زموون و ژێده‌رێن ئه‌خلاقى دا پێدڤیه مرۆڤ هه‌ر تشتى ب جوانى هێژایى هه‌بوونێ ببینیت، هه‌تا وى راده‌یى نه‌هێلیت شیانیێن وى یێن كه‌سۆكى بكه‌ڤنه به‌ر گومانه‌كا بێ رامان، بۆ نموونه/ ده‌مێ زارۆیه‌ك د ته‌مه‌نێ بچووك دا ره‌فتار و سه‌ره‌ده‌ریه‌كا شاش ل گه‌ل بهێته‌كرن، هینگێ ئه‌و زارۆ دێ هه‌ست ب كێماسیه‌كا نه‌بوونیێ كه‌ت، ئانكو د لا شعورێ وى دا ره‌نگڤه‌دانا نه‌رێنى سه‌رهلدده‌ت، ب هزرامن ئه‌ڤه بخوه خوه د سیسته‌مێ خێزانى دا جۆره‌كێ كێماسیكرنا ئه‌خلاقى یه، ژ به‌ركو ئه‌خلاق پێڤه‌ره‌كه گرێدایى ره‌نگڤه‌دانا هه‌ر كاره‌كێ یه. یان ژى ده‌مێ ل قوتابخانێ سه‌ره‌ده‌ریا مامۆستایى ل گه‌ل قوتابى گرنگه سه‌ره‌ده‌ریه‌كا لێكدایى و په‌روه‌رده‌یى بیت، داكو خوێندكار خوه ب فێرخوازه‌كێ ره‌ق، كین و كێم زانین نه‌بینیت و جۆره بێزاریه‌كا مه‌عریفى ل نیك دروست نه‌بیت، چونكو د ئه‌ستاتیكا ملله‌تێن پێشكه‌فتى دا دوو بنه‌مایێن گرنگ هه‌نه مرۆڤ تێدا ئاڤا دبن و ل سه‌ر بیرۆكه‌یێن ئه‌خلاقى ده‌ربرینێ دده‌نه هه‌ر قووناغه‌كا ژیانێ، ئه‌و ژى (بسپۆریا زانستێ قانوونى و هزرى د ئه‌قل و ئه‌ده‌با مرۆڤى) دا و (شاره‌زایى د ره‌وانبێژیا بوویه‌رێن جڤاكى ب رێیا خواندنێن ئه‌خلاقى).
ئه‌ڤ هه‌ردو هزره هه‌تا ئاسته‌كێ دشێن بنه‌مایێن جوانیێ د ره‌فتارێ تاكى دا په‌یدابكه‌ن، ل ڤێرێ چه‌ند پرسیاره‌ك دهێنه پێش ئه‌رێ مرۆڤى ئه‌و باوه‌رى هه‌یه، كو د ناڤ جڤاكه‌كێ نه‌سه‌قامگیر دا وه‌ك مرۆڤ بژیت، یان ژى ژیانا مرۆڤى یا بێ زانست زانین بیت و مرۆڤى ئاگه‌ه ژ چ بنه‌مایێن ئه‌خلاقى نه‌بیت؟ گرنگ نینه كا چ د ژیانا مرۆڤى یا رۆژانه دا روودده‌ت، به‌لێ یا گرنگ هزركرن و ده‌ربرینا مرۆڤى بۆ وێ رویدانێ یه، یان وێ بۆیه‌رێ یه ئه‌وا رووبه‌روى ده‌مێن مرۆڤى دهێت، ئه‌ڤه به‌رجه‌سته‌كرنه‌كه بۆ پتر زانیاریبوون ل سه‌ر كۆمڤه‌كرنا پرسیاركرن و خوه زانه‌بوونا مژارێن هوور.
هه‌روه‌سا د ناڤه‌رۆكا جڤاكێ مه دا، خاله‌كا گرنگتر هه‌یه كو به‌حس بكه‌م، ئه‌و ژى مخابن زانستێ ئه‌خلاقى ژ هه‌ر تشتى كێمتر رۆلێ خوه د ببینیت، چونكو كار ب شێوه‌كێ تێروته‌سه‌ل و دروست ل سه‌ر په‌روه‌رده‌یا زانستێ ئه‌خلاقى نه‌هاتیه‌كرن، ژ به‌ر ڤێ ژى، دێ بینى تاكه‌كه‌س ل گه‌ل ده‌ستپێكا ئه‌نجامدانا هه‌ر كاره‌كێ هه‌مى رێنما و رێكارێن خوه تێكهه‌ل دكه‌ت و نه‌شێت سه‌ره‌ده‌ریه‌كا ئه‌قلانه دگه‌ل پلان و پیڤه‌رێن خوه و ده‌روبه‌ران بكه‌ت، له‌ورا زوربه‌یا جاران ئه‌و دبیته قوربانیێ هنده‌ك تێگه‌ه و سالوخه‌تێن جڤاكى.
ئه‌نجام: تایبه‌مه‌ندیێن ئه‌خلاقى گه‌له‌ك گرفت و ئاریشان سه‌ره‌راست دكه‌ن و هه‌ڤسه‌نگیه‌كێ د ناڤبه‌را ده‌رزێن ده‌رووناسیا كه‌سى دروست دكه‌ن ب تایبه‌تى ئه‌و جڤاكێن سه‌ر ب هنده‌ك نیشانێن نه‌گونجایى ڤه خرابێن وى پتر ژ باشێن وى دیاردبن، بوویه ئه‌ڤه تێرا هندێ كه‌ت، كو مرۆڤ وان دیارده‌یێن زه‌ره‌را جڤاكى دكه‌ن بزانیت، داكو ئه‌و شیانه هه‌بیت به‌رپرسیاره‌تیا ناما ژیانێ ب جۆره‌كێ ئه‌ركى به‌رامبه‌ر هه‌بوونا خوه گه‌هینیت.
ژینگه‌ها ئه‌خلاقى
جوان عزه‌ت/ پشكا چارێ
ل سه‌رده‌مێن كه‌ڤن، ئانكو بابوكالێن مه، هنده‌ك سالۆخه‌ت هاتبوونه چیبَكرن، كو په‌یوه‌ندى ب هزر و ئاكارێ كه‌سان ڤه هه‌بوو، ئاشكه‌رایه وى ده‌مى ڤیابوو هه‌ر ره‌فتاره‌كا ژلایێكه‌سه‌كێ ڤه هاتبوو ئه‌نجامدان ل سه‌ر وێ بیروباوه‌رێ یان وان سالوخه‌تان به‌رگریى ژ وێ ده‌ربرینێ هاتبوون كرن، نه‌خاسمه ئه‌و پێنگاڤێن په‌یوه‌ندى ب تایبه‌تمه‌ندیێن ئه‌شیره‌ت و هۆزان ڤه هه‌یى، چێدبیت هه‌ر سه‌رده‌مه‌كێ تام، چێژ و دیتنێن خوه یێن جودا هه‌بوون، لێ ئه‌ڤرۆ ئه‌م نه‌شێن وێ تام و چێژێ یان وى سالۆخه‌تى د هه‌مان ته‌رازوو دا هه‌لسه‌نگینین، چونكو وه‌ك وه‌ردى گۆتى:”گه‌ر مه بڤێت بۆیه‌ره‌كێ ژ بۆیه‌رێن جڤاكى شرۆڤه‌بكه‌ین، دڤێت ئه‌م به‌رى هه‌رتشتى ل جڤاكێ وى سه‌رده‌مى بگه‌رین و هه‌مى بهایێن جڤاكى یێن وى سه‌رده‌مى بخوینین، هه‌تا كو شێن ب شێوه‌كێ زانستى شرۆڤه بكه‌ین و تێبگه‌هین”.
ژبه‌ركو ئه‌خلاق ئامرازه‌كه بۆ پشتبه‌ستن و پێكڤه‌ژیانا جڤاكێ مرۆڤایه‌تى، ئانكو رێسایه‌كه ده‌ربرینێ ژ سنۆره‌كێ ره‌هه‌ندان كه‌ت بۆ ئارام و زیان نه‌گه‌هاندنا كه‌سێن به‌رامبه‌ر، ئه‌ڤجا گه‌ر ل دووڤ په‌یره‌وێ دوهى بچین، هه‌لبه‌ت دیاره سه‌ره‌ده‌ریكرنا وێ قانوونێ د كه‌ڤن دا نه‌شیا هه‌مى ئارمانجێن مرۆڤى و ده‌روونى بینیته جه، بێگومان ئه‌ڤه ناهێته وێ رامانێ كو نها ژى هه‌مى یا سه‌ره‌راست كریه، نه‌خێر، به‌لكو جوداهیه‌ك دیتر هه‌یه، لێ نه ب رێژه‌یه‌كا زۆر، چونكو هه‌تا نها ژى هێشتا ئه‌و رازامه‌ندى یه ل ناڤ جڤاكى وه‌كى جۆره‌كێ مه‌یلى و ره‌فتاكرنه‌كا هه‌روهه‌ر هه‌یه، ئانكو ئه‌و ره‌فتارێن بچووك د هشێن خه‌لكه‌كى دا بووینه بنچینه‌كێ چاندى، ژ به‌ركو چێكرنا هه‌ر ئاخفتنه‌كێ یان پره‌نسیپه‌ك و ئه‌تیكه‌كێ ژ ناخێن مرۆڤان ده‌ردكه‌ڤیت و مرۆڤ دبنه پشكه‌ك ژ دروستبوونا وى نه‌ریتێ هه‌یى، ئه‌ڤجا ئه‌و كاریگه‌رێن د جڤاكى دا په‌یدابووین نه‌تنێ زه‌ره‌ر گه‌هاندى یه پێكهاته و بنه‌مایێن جڤاكى، به‌لكو زه‌ره‌را مه‌زنتر ئه‌وبوو كو گه‌هاندى ئه‌قل و ئه‌خلاق و هزروبیرێن خه‌لكه‌كى.
یا ژ هه‌میێ گرنگتر ئه‌وه دڤێت مرۆڤ بزانیت،”كو ئه‌خلاق دشێت جهێ زانست، زانین و مال سامانى بگریت، لێ چ تشت نه‌شێن جهێ ئه‌خلاقى بگرن/رند بنیامین”ئانكو ساخله‌میا ژینگه‌ها مرۆڤى ژ ڤیرێ ده‌ستپێكه‌ت ده‌مێ بنگه‌هێ ئاڤابوونا مرۆڤى ب رێیا ئه‌قل، زانست، په‌روه‌رده، ئه‌خلاق و…هتد بیت، هینگێ مرۆڤ دگه‌هیته وێ باوه‌رێ و وى ئاستى كو رامانا ژیانێ د ناڤخوه‌یا مرۆڤى دا پێدڤى ب فه‌لسه‌فا ئاڤاكه‌ر هه‌یه. به‌لێ ئاریشا هه‌ره سه‌ره‌كى ئه‌وه ده‌مێ تاكه‌كه‌س هه‌مى هزرا خوه ب تشتێن بچووك ڤه مژوول دكه‌ت و بێ كو بزانیت پشكدارى د كاركرنێ دا ئه‌وه یا، كو مرۆڤ ل پرسیار و به‌رسڤان دگه‌ریت.
د ڤى رویى دا پرسیاره‌ك دهێته هه‌بوونێ، هه‌كه مرۆڤ ژ خوه بكه‌ت و بێژیت، ئه‌رێ بۆچى ئه‌م وه‌ك تاك و جڤاك ل دووڤ وان گرێیان نه گه‌ریاینه ئه‌ویێن ئه‌ڤرۆ بووینه ئه‌گه‌رێ مالقبوون و دلته‌نگى و نه‌دیتنا مه؟
ئه‌نجام: یا ئیسپاته كو په‌روه‌ردا كه‌لتوورى و جڤاكى وه‌كى خانه‌یه‌كا هه‌ڤپشك نه بوویه به‌رهه‌مێ چاره‌سه‌ركرنێ هه‌روه‌سا پرۆژه و پرۆسَسێن سیاسى، زانستى، په‌روه‌رده‌ى و جڤاكى ل سه‌ر كه‌شێ گشتیێ هزرا تاكێ كورد نه‌بووینه ئاراسته‌یێن زالكرى، دیسا ئه‌و ته‌كتیك و رێبازێن ژ لایێن سه‌رده‌ستان ڤه ژى پیشكیشى ناڤه‌رۆكا نه‌ریتێ مه بووى رۆژانه د ناخێ تاكى دا وه‌ك دیارده دزڤریت و وه‌كى جۆره سه‌پاندنه‌كێ پێڤه دیاربووینه، له‌ورا ئه‌ڤرۆ ژى بارگرانیا هه‌را مه‌زن ل سه‌ر هزر و بیرێن تاكى ئه‌و ناڤه‌رۆكه بوویه، یا كو نه‌شیایى ژینگه‌ها ئه‌خلاقى بكه‌ته جهێ نه‌ئارامى، نه رامابوونا ژیان و بێ بهابوونا جڤاكێ مرۆڤ و مرۆڤایه‌تى.
نيشاندان